متانول، اوره و پلی‌اتیلن مواد نیمه‌خام نیستند/پتروشیمی‌های خوراک گازی نرخ خوراک خود را بیش از نرخ صادراتی گاز تسویه می‌کنند

پتروتحلیل-همایون دارابی*:خبرگزاری فارس اخیرا در گزارشی تحت عنوان " پاسخ به 6 شبهه درباره مالیات‌ درآمد‌ صادراتی پتروشیمی‌ها‌ی گازی"به دفاع از طرح مجلس در مورد شمول مالیات درآمد صادراتی پرداخته است که البته یاد آور گزارشهای سال 92این مجموعه در دفاع از گاز 13سنتی بوده است امروز که نگاهی به تجربه گاز 13سنتی می اندازیم چیزی جز عقب افتادگی و توقف اجرای پروژه ها و بیکاری و تنشهای اجتماعی استانهای نفت خیز را نمی بینم چندسال عقب افتادگی ناشی از گاز 13سنتی تنها در دو سال اخیر اندکی جبران شده است که مجددا این مساله دوباره در قالب مالیات و موارد دیگر در حال بازگردانده شدن است.اینک سوال اساسی اینست که چرا هر گاه تیغ تیز تحریمها کند شده و سایه شکست تحریمها ظاهر می شود عده ای برای شرکتهای داخلی مقرراتی می گذارند که نیتجه آن از تحریمها بدتر است؟چگونه پتروشیمی ها که طلایعه دارشکست تحریمهای ظالمانه بودند اینک مورد جفاکاری دوستانی هستند که به ظاهر با تحریمها مخالفند اما در باطن کاری می کنند که صد تحریم نمی کند.در طول ده سال گذشته و تحریمهای همه جانبه هیچ واحد پتروشیمی تعطیل نشد اما در همین دو ماهه با نرخ گذاری اشتباه متانول کاوه بزرگترین شرکت بخش خصوصی که زیر سایه تحریمها ساخته شد و به تولید رسید تعطیل گردید راستی چرا کسی به روند خطوط نگاه نمی کند که سود حرفهای به کی و کجا می رسد؟

اما برای پاسخ به اشتباهات خبرگزاری فارس باید به گزاره های این مطلب پرداخت

گزاره اول : متانول، اوره و پلی‌اتیلن مواد نیمه‌خام نیستند و نباید جزء فهرست مواد نیمه‌خام قرار بگیرند.

پاسخ: در قانون تعریف ماده نیمه‌خام نفتی، گازی و پتروشیمی بدین صورت آمده است: «کلیه محصولات شیمیایی و پتروشیمیایی که به عنوان خوراک یا ماده اولیه برای تولید محصول نهایی صنعتی استفاده می‌شود».

هر سه محصول متانول، اوره و پلی‌اتیلن مطابق تعریف، ماده نیمه‌خام محسوب می‌شوند، زیرا «اوره‌فرمالدهید» و «ملامین» از اوره، «پروپیلن» و «پلی‌پروپیلن» از متانول و «انواع بطری و ظروف یکبار مصرف» از پلی‌اتیلن قابل تولید هستند و از هر سه ماده می‌توان به عنوان ماده اولیه برای تولید محصول نهایی صنعتی استفاده کرد.

سوال مهم اینست که چند درصد از اوره و متانول و پلی اتیلن به محصولات یاد شده استفاده می شود آیا استفاده موردی یا محدود می تواند ملاک باشد به عنوان نمونه از اوره برای خوراک دام هم استفاده می شود آیا ماده خوارکی طبقه بندی می شود دوم آیا همیشه یک محصول باید به شکل نهایی فروخته شود چرا استرالیا به عنوان بزرگترین صادر کننده سنگ آهن و ذغال سنگ هیچ گاه به دنبال تولید فولاد نبوده یا روسیه با داشتن مخازن عظیم گاز به سراغ تولید متانول و اوره نرفته است بحث مواد خام و نهایی یک بحث انحرافی و مداخله جویانه است که ما در ایران در آن درگیر شده ایم و دستاویزی برای دخالت است وگرنه هر کشوری به حداکثر سازی سود خود پای بند است مثلا ترکیه در ایران با تملک مجتمع رازی اوره تولید می کند و به بخش کشاورزی خودش تزریق می کند آیا باید در خود ترکیه مجتمع تولید اوره می ساخت؟

گزاره غلط دوم: پتروشیمی‌های خوراک گازی نرخ خوراک خود را بیش از نرخ صادراتی گاز تسویه می‌کنند.

پاسخ: در ابتدا باید ذکر کرد که هیچ تغییری در فرمول قیمت‌گذاری نرخ خوراک پتروشیمی‌ها در سال‌های اخیر انجام نشده است و فرمول نرخ خوراک آنها متناسب با قیمت گاز در هاب‌های جهانی و قیمت گاز داخلی است و البته این قیمت در همه بازه‌های زمانی مختلف نسبت به قیمت گاز صادراتی ایران با اختلاف قابل توجهی کمتر است.

با توجه به شرایط فصلی و افزایش تقاضای انرژی در جهان شاهد رشد قیمت گاز در برخی از هاب‌های جهانی به خصوص هاب‌های اروپا هستیم. البته این موضوع موقت خواهد بود و با عبور از این بازه زمانی، قیمت گاز دوباره به رقم‌های پایین‌تر در این هاب خواهد رسید.

سوال اساسی اینست که آیا اشتباهات دولت قبل در تعیین فرمول قیمت گاز را قبول داریم یا نه؟چه شباهتی میان اقتصاد ایران و هلند و انگلیس و آمریکا و کانادا وجود دارد که قیمت گاز در آن کشورها باید مبنای تعیین نرخ در ایران باشد؟یا دوستان فارس قبول دارند حقوق خبرنگاران خود را براساس میانگین این 4کشور پرداخت کنند؟به هر حال هر مبنای قابل بسط به بقیه موارد است شما همین فرمول را مبنای پرداخت به معلمان و پرستاران و پرسنل دولت و کارگران قراردهید تا ببینم چقدر در دفاع از این ادعا صداقت وجود دارد.دوم هزینه های تحریم،مزیت نسبی کشور ایران،نیاز ارزی و نیاز به توسعه و ایجاد اشتغال کجایی این فرمولهاست؟آیا عاقلانه است قیمت گاز در ایران گرانتر از آمریکا باشد؟و بعد انتظار داریم شرکتهای ما بتوانند رقابت کنند؟

گزاره غلط سوم: قیمت فروش محصولات این پتروشیمی‌ها به صورت دستوری و کمتر از قیمت‌های جهانی است.

پاسخ: این موضوع بسته به نوع محصول متفاوت است، مثلا محصولی مانند متانول تقریبا همه آن صادر شده و با قیمت‌های جهانی مبادله می‌شود. در نتیجه خبری از نرخ دستوری در حوزه قیمت‌گذاری متانول نیست.

بخشی از مصرف اوره در داخل کشور است که با نرخ دستوری انجام می‌شود اما دولت مکلف است مابه‌التفاوت قیمت را به تولیدکنندگان بپردازد. سوال چرا نپرداخته؟بیش از ده هزار میلیارد تومان بهای اوره حتی با نرخهای ارزان کنونی در مطالبات شرکتها است یا شرعا نان تولید شده با کودی که بهای آن پرداخت نشده است درست آست؟چرا دولت حتی اجازه تهاتر مطالبات را مالیات و نرخ گاز را نمی دهد؟چرا در حالی که خشکسالی باعث کاهش تولید گندم شده است هر ساله مصرف کود یارانه ای بیشتر می شود چه شبکه ای این کود ارزان را به بازار جهانی می رساند؟

گزاره غلط چهارم: تحت تاثیر قیمت خرید خوراک و قیمت فروش محصولات، در حال حاضر پتروشیمی‌های گازی زیان‌ده هستند و حاشیه سودهای بسیار پایینی دارند.

مرکز مطالعات زنجیره ارزش صنعت نفت و گاز به عنوان یک مرجع علمی و تخصصی در داخل کشور در گزارشی با عنوان «ریشه‌یابی جذابیت خوراک گاز در صنعت پتروشیمی» از حاشیه سودهای نجومی پتروشیمی‌های گازی پرده برداشته است که به طور میانگین روی 50 درصد است.

این بخش یکی از فجیع ترین اشتباهات گزارش خبرگزاری فارس است مساله این است که حاشیه سود بدون لحاظ هزینه واقعی استهلاک یک اشتباه ابتدایی است در پتروشیمی های بورسی چون هزینه ساخت با دلار ارزان و فایناس ارزان خارجی بوده اند هزینه استهلاک بسیار ناچیز محاسبه شده لذا سود غیر واقعی بیشتر نمایش داده می شود برای مثال اگر شما یک واحد یک میلیارد دلاری را با دلار هزار تومان ساخته باشد معادل هزار میلیارد تومان ارزش واحد می شود حال اگر 20ساله واحد را مستهلک کنید سالی 50میلیارد تومان هزینه استهلاک شما می شود آیا این رقم واقعی است اگر همان واحد را امروز با دلار 25هزار تومانی بسازید سالی 1250میلیارد تومان هزینه استهلاک شما می شود هر گونه بحث در مورد حاشیه سود بدون بحث در مورد هزینه واقعی استهلاک یک اشتباه  است.

گزاره غلط پنجم: دولت ارز صادراتی پتروشیمی‌ها را با نرخ نیما تسویه می‎کند درحالیکه باید با نرخ ارز آزاد تسویه شود.

پاسخ: تمام محصولات و خوراک پتروشیمی‌ها با ارز نیمایی تسویه می‌شود. در نتیجه منطقی نیست که هزینه خوراک این واحدها با نرخ ارز نیمایی تسویه شود ولی درآمدهای صادراتی آنها با نرخ ارز آزاد. در حال حاضر هم خوراک و هم محصول با یک قیمت ارز (نیمایی) تسعیر می‌شود.

یک اشتباه عجیب دیگر نویسنده همین است فرض کنید یک واحد دارای 100واحد فروش ارزی است حالا این واحد داری حاشیه سود 30درصدی است یعنی 70واحد بهای تمام شده دارد اگر 50واحد بهای تمام شده مواد اولیه باشد ببیند چقدر شرکت از دست می دهد 

100ضرب در (مابه التفاوت نرخ آزاد و نیمایی)می شود فرض اختلاف دو نرخ 5هزار باشد می شود 500هزار واحد زیان واحد

حالا 50واحد مواد اولیه ضرب در مابه التفاوت می شود 250هزار واحد منفعت حاصل جمع می شود 250هزار واحد زیان دوستان خبرگزاری فارس کاملا عجیب است که اینگونه چشم بسته اقدام به طرح استدلال کرده باشند

گزاره غلط ششم: اخذ مالیات از درآمدهای صادراتی پتروشیمی‌های گازی آنها را زیان‌ده می‌کند.

پاسخ: طبق محاسبات با لغو معافیت‌های صادراتی و منطقه‌ای، حاشیه سود واحدهای خوراک گازی به طور میانگین 10 درصد، واحد‌های پتروشیمی خوراک مایع به طور میانگین 3.4 درصد و پتروشیمی‌های میان دستی کمتر از 7 درصد کاهش پیدا خواهد کرد.

مساله در حال حاضر سه بخش است اول خوراک گران،دوم ارز ارزان نیمایی و در نهایت مالیات حال شما باید مجموع تاثیر این سه عامل را در نظر بگیرید یعنی اگر یک واحد خوراکش را 50درصد گرانتر بگیرد،20درصد ارزش را ارزانتر بفروشد آیا چیزی می ماند که بابتش مالیات بدهد همان مثال قبل رو در نظر بگیرید 100واحد فروش 20درصد ارزانتر به لحاظ ارزی می شود 80 واحد .50درصد گرانتر بودن خوارک می شود 75واحد بعلاوه 20واحد هزینه جانبی و عملیات می شود 95واحد طبیعی است که واحد زیان ده می شود عملا هیچ واحد جدیدی در کشور ساخته نشده و سودی حاصل نمی شود نیتجه این مساله اولا خوشحالی تحریم کنندگان کشور و دوم رقبای منطقه ای صنعت پتروشیمی ایران است که بدون کمترین هزینه بهترین بخش صنعت ایران را زمین گیر شده می بینند

قطعا راه حل مشکلات اقتصادی دولت در حال حاضر عمل به توصیه مقام معظم رهبری در احیا اصل 44 و ایجاد اقتصاد مردمی و مقاومتی است دولت بجای دست اندازی به منابع شرکتها می بایست هزینه های خود را کم کرده و اجازه ندهد تنگ نظریهای داخلی ،نظام پوسیده تحریمها را در ضربه زدن به اقتصاد کشور یاری کند.

*کارشناس ارشد بازار سرمایه