چالش های پیش روی صنعت پتروشیمی همراه با راهکارهای تاثیرگذار

یادداشت-دکتر اسداله غلامپور*: جلوگیری از خام‌فروشی، افزایش سهم صادرات غیرنفتی و درآمد ارزی کشور، تکمیل زنجیره ارزش در صنایع پایین‌دست و ایجاد ارزش افزوده و اشتغال بیشتر، توسعه اقتصاد کشور و بهبود معیشت مردم بارها و بارها به‌عنوان نقش‌های اثرگذار صنعت پتروشیمی در کشور تکرار شده‌اند و بر کسی پوشیده نیست بنابراین توسعه این صنعت، همسو با اجرای اهداف اقتصاد مقاومتی، ضرورتی انکارناپذیر است. مجموع محصولات تولید شده پتروشیمی در حال حاضر حدود یکصد میلیون تن است. یکی از موضوعات بسیار مهم همگرایی و ارتباط صنعت پتروشیمی و فولاد است. موضوع دیگری که باید به آن توجه داشت ارتباط صنعت پتروشیمی و فولاد است. سال 1399 صنعت پتروشیمی یکی از بزرگترین صنایع مصرف کننده ی فولاد کشور بود. به دلیل ساخت و ساز های درون ساختاری در صنعت پتروشیمی و راه اندازی پروژه های سنگین حجم زیادی فولاد سالانه به این حوزه ورود می کند و عملا این بخش نیروی محرکه رشد و رونق بازار فولاد داخل خواهد شد. لذا تحرکات ساختاری این بخش می تواند به چشم انداز هر چه بهتر صعت فولاد کمک شایانی کند. مهمترین مباحث صنعت پتروشیمی که سالهاست بطور کامل حل نشده است عبارتست از: 1) باید پتروشیمی به سوی تدوین لیسانس و دانش فنی گام بردارد 2) نوع نگاه وزارتخانه‌های ذیربط به توسعه صنعت پتروشیمی مشکل اساسی است که بایستی حل شود. 3) روابط بخش خصوصی و دولت با چالش هایی مواجه است که توجه جدی به آن طلبیده و می بایستی رفع شود.4) جایگاه حاکمیت و نقش دولت و شرکت صنایع پتروشیمیایران، بایستی باز تعریف شود.5) لزوم تمرکز بر روی تولید فناوری ها، اعم از فناوری کاتالیست ها و فناوری تولید و لزوم همکاری سازمان یافته میان شرکت ملی صنایع پتروشیمی و بخش خصوصی.6) شناسایی فرصت‌های جدید در صنایع بالادست صنعت پتروشیمی: با تبدیل شدن گاز به‌عنوان اولین گزینه برای پتروشیمی‌ها‌، بسیاری از تولید‌کنندگان روابط تاریخی بین پالایش و پتروشیمی را قطع کرده‌اند. اما این کار ممکن است تغییر کند زیرا کاهش فرصت استفاده از مواد اولیه گازی برای شرکت‌های شیمیایی باعث می‌شود تا این شرکت‌ها مجددا به سمت استفاده از مواد اولیه نفتی روی آورند. از سوی مقابل، شرکت‌های نفتی به طرز عجیبی به رشد تقاضای بالاتر(برای گرمایش و حمل و نقل) علاقه بیشتری دارند. براساس این پیش بینی‌ها، پتروشیمی‌ها می‌توانند عامل ۷۰ درصد رشد جدید تقاضای نفت باشند.7) صنعت جهانی پتروشیمی از مرحله توسعه سیلاب‌های خام فروشی ارزان نفت و گاز جدا شده و تقاضای بازارهای نوظهور را از بین می‌برند. شرکت‌های پتروشیمی در سراسر جهان باید برای یک بازی چالش برانگیزتر آماده شوند. عنصر مهم موفقیت در این بازی، تمرکز مجدد بر برتری عملیاتی است که این بار توسط تجزیه و تحلیل دیجیتال و پیشرفته تقویت می‌شود. اما برندگان آینده نیز باید با حرکات استراتژیک قابل توجهی، این فرصت را به دست آورند تا دور جدید فرصت‌های ارزش آفرینی را مشاهده کنند. 8) باید سرمایه گذاری بیشتری درسطح ملی پایین‌دستی صورت بپذیرد صنعت پتروشیمی باید وارد صنایع پایین دستی شود. 9) عدم وجود برنامه مدون برای کاهش وابستگی به سوخت‌های فسیلی تجدید ناپذیر و توسعه  انرژی های تجدیدپذیر. راهکارهای پیشنهادی: 1) توجه به برنامه ریزی گسترده جهت استفاده از سوخت زیستی و تحقیق و توسعه همه جانبه در این خصوص با توجه به مزایای محیطی زیستی و منافع مالی این نوع سوخت با حمایت و همکاری نهادهای متولی در این حوزه . 2) فعال سازی ظرفیت استان ها در حوزه توسعه فناوری انرژی های تجدیدپذیر با ارایه مشوق های متعدد به شرکت های دانش بنیان این حوزه . 3) بررسی و تحقیق برنامه های کاهش وابستگی به سوخت‌های فسیلی در کشورهای پیشرو و طراحی و تدوین مدل بومی در این خصوص با استفاده از نظریات فعالان صنعت نفت و گاز و نخبگان دانشگاهی. 10)  ضعف در توسعه بخش های پایین دستی حوزه انرژی. راهکارهای پیشنهادی: 1) لزوم ایجاد و شکل گیری نهادی متمرکز و یکپارچه در توسعه بخش های پایین دستی حوزه انرژی که سیاستگزاری،برنامه ریزی و هماهنگی این بخش با سایر بخش های وزارتخانه و شرکت های دانش بنیان جهت انتقال فناوری را به عهده گیرد. 2) پیشنهاد می شود مدل های تشویقی و ترغیبی توسط دولت برای سرمایه گذاران علاقمند داخلی و خارجی برای توسعه صنایع پایین دستی پتروشیمی طراحی و تدوین شود (در این خصوص حتی استفاده از اوراق قرضه مشارکت در سطح ملی در بازه های زمانی 3 تا 5 سال می تواند راهگشا باشد).3) برنامه ریزی جدی کشور با حمایت دولت و مجلس برای افزایش تولید از طریق بالا بردن نسبت ظرفیت عملیاتی به ظرفیت نصب شده در صنایع پایین دستی پتروشیمی. 5)حمایت جدی از ایجاد پارک های صنعتی شیمیایی و پتروشیمی با هماهنگی وزارت نفت،وزارت علوم و استانداری ها در مناطق مختلف کشور (مشابه با آنچه که در آلمان در حال انجام است). 11) نبود استراتژی منسجم و مدون برای ممنوعیت فروش نفت خام و افزایش فروش فرآورده های آن.

راهکارهای پیشنهادی: 1)تسهیل سازی روند ساخت پالایشگاه ها با حضور موثر بخش خصوصی و کمک های حمایتی،تشویقی و ترغیبی دولت. 2) پیگیری سریع طرح مجلس با عنوان افزایش ظرفیت پالایشی و پتروپالایشی نفت خام با استفاده از سرمایه گذاری مردمی و مدل تنفس خوراک جهت تصویب و ارایه آن برای اجرا به دولت. 3) طراحی مدل های تامین نقدینگی مبتنی بر راهکارهای به روز مالی برای جذب منابع مالی سرگردان در کشور و سرمایه های خرد با عنایت در جهت توسعه صنایع پالایشگاهی و…4) حمایت از ایجاد و احداث پالایشگاه‌های مدرن کوچک در مناطق مختلف کشور. 12)  نبود برنامه و سیاست مشخص و هماهنگ برای تعیین قیمت انواع حامل های انرژی علی الخصوص بنزین در سال های مختلف. راهکارهای پیشنهادی: 1) تخصیص ظرفیت متوسطی از بنزین به وسایل شخصی(برای مثال ماهی 60 لیتر) با قیمت مصوب و با افزایش 10 درصد ثابت سالیانه و ارایه بنزین مازاد بر این قیمت با قیمت 60 درصد فوب خلیج فارس (این قیمت پلکانی و سالی 2 درصد بدان اضافه شود). 2) اختصاص درآمد حاصل از مابه التفاوت (فروش بنزین به قیمت آزاد و قیمت یارانه ای) جهت توسعه حمل و نقل عمومی با اولویت مترو، توسعه صنایع مرتبط با انرژی پاک و توسعه صنایع پایین دستی پتروشیمی. 13) بازنشستگی بسیاری از مدیران متخصص و توانمند صنعت نفت و گاز در سال های پیش رو و ایجاد خلا جدی در این خصوص. راهکارهای پیشنهادی: 1) الزام کلیه متقاضیان بازنشستگی برای ثبت تجارب شغلی خود در سامانه ای مشخص و مدون. طراحی این سامانه برای اخذ اطلاعات دقیق و موثق و کارا برای صنعت نفت و گاز می بایست توسط نخبگان دانشگاهی و فعالان صنعتی صورت گیرد. 2) بکارگیری مدیران و متخصصان صنعت نفت و گاز در کمیته های تخصصی شرکت های زیرمجموعه این صنعت برای بهره گیری از توان و تخصص آنها. 3) افزایش سن بازنشستگی برای برخی از تخصص ها و پست های کلیدی و راهبردی صنعت نفت و گاز کشور و شرکت های تابعه آن. 14) مشکلات جایگاه داران سوخت. راهکارهای پیشنهادی: 1)تغییر نظام کارمزدی به حق العمل کاری در پرداخت ها به جایگاه داران سوخت با هماهنگی  انجمن جایگاه داران سوخت و دولت. 2) توقف طرح عرضه بنزین برند (براساس این طرح سوخت می بایست تحت پوشش شرکت های برند در تمامی جایگاه های سوخت کشور توزیع گردد). 3) تشکیل کمیته ای از نخبگان دانشگاهی و فعالان حوزه نفت کشور (دولتی و خصوصی) برای چاره اندیشی در خصوص معضل تبخیر بیش از حد سوخت در جایگاه ها متناسب با شرایط اقلیمی هر منطقه کشور. 15) عدم حمایت و بهره گیری از توان تولیدکنندگان تجهیزات داخلی در صنعت نفت. راهکارهای پیشنهادی: 1)حل مشکل تامین مواد اولیه تولید کنندگان تجهیزات صنعت نفت و مشکلات گمرکی و ترخیص آن از گمرک کشور با همکاری وزارتخانه های صنعت و معدن و نفت و انجمن  سازندگان تجهیزات صنعت. 2) تشکیل کارگروهی متشکل از دولت،مجلس و بخش خصوصی فعال در حوزه نفت برای  نظارت بر اجرای قوانین و مقررات حمایت از بکارگیری کارا تجهیزات ساخت داخل صنعت نفت.3) ایجاد هماهنگی و ثبات تصمیم گیری در بخشنامه ها و دستورالعمل های صادره به خصوص بخشنامه های مرتبط با حوزه واردات کالا (انجام تعهدات، پیش پرداخت) علی الخصوص در صنعت راهبردی تولید تجهیزات نفت. 16) مشکلات مرتبط با سرمایه گذاری در حوزه های نفت و گاز و پتروشیمی کشور.راهکارهای پیشنهادی: 1) تشکیل و تاسیس بانک تخصصی در حوزه نفت و گاز و پتروشیمی. 2) ارایه قراردادهای جذاب برای جذب سرمایه‌گذاران داخلی و خارجی. 3)انتشار اوراق مشارکت با سود مناسب و انگیزه بخش برای سرمایه گذاران خرد و کلان داخلی. 17) اجرای ناقص سیاست‌های خصوصی سازی اصل 44 قانون اساسی در خصوص برخی شرکت‌های نفتی‌ و پتروشیمی واگذار شده. راهکارهای پیشنهادی:  1) بازنگری جدی کلیه خصوصی سازی های انجام شده در حوزه نفت و گاز و پتروشیمی کشور با تشکیل کمیته ای متشکل از دولت و مجلس برای رصد وضع موجود آنها.2) متوقف کردن فرآیند خصوصی سازی شرکت های دولتی حوزه نفت و گاز و پتروشیمی تا مشخص شدن شرایط و شاخص های جدید خصوصی شدن از سوی نهادهای متولی. 3) نظارت گسترده نهادهای نظارتی بر عملکرد شرکت های جدا شده از بدنه دولتی نفت و گاز و پتروشیمی کشور و واگذار شده به بخش خصوصی. 18) کمبود نیروی انسانی ماهر و متخصص در مناطق ویژه انرژی کشور. راهکارهای پیشنهادی: 1) ارتقای  استانداردهای زندگی شهری (اعم از فراهم کردن امکانات سکونتی، تفریحی،تجاری، درمانی و..) در مناطق ویژه انرژی کشور (همچون عسلویه و ماهشهر و…) با همکاری کلیه وزارتخانه های مربوطه در بازه زمانی 5 ساله. 2) تخصیص کارانه و پاداش های انگیزشی ویژه به کارکنان متخصص فعال مناطق ویژه انرژی کشور به تناسب فصول سال و سختی شرایط. 3) اختصاص ظرفیت ویژه جهت بکارگیری متخصصان و فارغ التحصیلان بومی توانمند مناطق ویژه انرژی کشور (همچون عسلویه و ماهشهر و…).

*مدیر عامل مگا پتروشیمی کیان