آخرین وضعیت بازگشت ۸ غول نفتی به ایران

هشت غول نفتی جهان برای بازگشت به صنعت نفت ایران مسیرهای مختلفی را باید پشت سر بگذارند و در این بین هر چقدر خیال شل انگلیس، انی ایتالیا، استات اویل هیدروی نروژ و پتروبراس برزیل برای بازگشت راحت است اما توتال فرانسه، گازپروم روسیه، چینی‌ها برای دیدن رنگ نفت ایران با دردسرهای متعددی باید دست و پنجه نرم کنند. به گزارش مهر، مهمترین سیاست روی میز این روزهای وزارت نفت بر مبنای بازگشت شرکت های بزرگ نفت و گاز جهان به صنعت نفت ایران بنا شده است و از این رو در نخستین روزهای وزارت بیژن زنگنه وی با صدور احکامی کارگروه اصلاح قراردادهای بیع متقابل را صادر کرد. از این رو وزارت نفت قصد دارد با افزایش جذابیت قراردادهای توسعه بخش بالادستی صنعت نفت و با حفظ منافع ملی، امکان دستیابی به توافق‌های "برد-برد" بین شرکت ملی نفت ایران و غول‌های نفت و گاز جهان را فراهم کند. در طول دو دهه گذشته تاکنون و تا پیش از افزایش تحریم‌های بین‌المللی علیه صنعت نفت و گاز ایران و به ویژه طرح توسعه فازهای مشترک پارس جنوبی، شرکت ملی نفت ایران در بخش بالادستی قراردادهایی با شرکت‌هایی همچون توتال فرانسه، شل انگلیس، استات اویل هیدروی نروژ، انی ایتالیا، پتروبراس برزیل، رپسول اسپانیا، گازپروم و لوک اویل روسیه، پتروناس مالزی و اینپس ژاپن امضا کرده بود. با افزایش محدودیت‌های بین‌المللی و خروج شرکت‌های بزرگ نفت و گاز اروپایی و حتی آمریکایی از صنعت نفت ایران، شرکت‌های چینی همچون CNPC، ساینوپک، کاسل و سینوک قراردادهایی با صنعت نفت ایران امضا کردند اما شرکت‌های نفتی چینی یکی پس از دیگری به دلیل تاخیر در اجرای قراردادها و بعضا وقت کشی از پروژه‌های نفتی کنار گذاشته شدند. همزمان با آغاز فعالیت دولت تدبیر و امید، اقداماتی به منظور احیای دیپلماسی با محور انرژی با کشورهای مختلف اروپایی و حتی آمریکایی در دستور کار قرار گرفت و همزمان وزارت نفت به عنوان وزارت خارجه دوم هم رایزنی‌های دیپلماتیک را با کشورهای اروپایی آغاز کرد. وزارت نفت با تاکید بر اینکه هیچ گونه محدودیتی و منعی به‌منظور مشارکت با شرکت‌های نفتی اروپایی و حتی آمریکایی در صنعت نفت مطابق با یک مشارکت "برد - برد" وجود ندارد از آغاز مذاکرات با برخی از شرکت‌های اروپایی و حتی آمریکایی خبر داده است. در این بین محسن قمصری مدیر امور بین‌الملل شرکت ملی نفت ایران اخیرا با اشاره به تمایل چندین شرکت معتبر و بزرگ نفت و گاز جهان برای بازگشت به صنعت نفت ایران، گفت: در طول چند هفته گذشته تاکنون بارها نمایندگان شرکت‌های بزرگ نام آشنای نفتی با شرکت ملی نفت ایران مذاکره کرده اند. این دیپلمات وزارت نفت با تاکید بر اینکه در این مذاکرات شرکت‌های خارجی و خواستار راه‌اندازی مجدد دفاتر خود و آماده سازی زمینه فعالیت خود در طرح‌های توسعه میادین نفتی و گازی شده اند، بیان کرد: شرکت‌های خارجی مترصد فراهم آمدن زمینه‌ای برای رفع یا کاهش تحریم‌ها و بازگشت مجدد خود هستند.

شل ؛ بزرگترین بدهکار نفتی ایران طرح توسعه میادین نفتی سروش و نوروز مهمترین مشارکت شرکت ملی نفت ایران و شرکت انگلیسی- هلندی شل در دولت اصلاحات بود. شل تا پیش از افزایش تحریم‌های اتحادیه اروپا یکی از مشتریان نفت خام صادراتی ایران بود به طوری‌که این غول اروپایی به طور متوسط روزانه ۱۵۰ تا ۲۰۰ هزار بشکه طلای سیاه از ایران خریداری می‌کرد. با افزایش فشارهای کاخ سفید و اتحادیه اروپا، شرکت شل به عنوان یکی از بزرگترین شرکت‌های نفتی اروپا از خرید نفت خام ایران انصراف داد اما به دلیل خرید معادل چهار محموله بزرگ نفت خام یا ۸ میلیون بشکه حدود دو میلیارد دلار بدهی نفتی به ایران دارد. این شرکت چند ملیتی پس از افزایش تحریم‌ها به ویژه محدودیت‌های بانکی و شبکه سوئیفت، اقداماتی برای بازپرداخت بدهی‌های نفتی به شرکت ملی نفت ایران را در دستور کار قرار داد و حتی رایزنی‌هایی با آمریکا و اتحادیه اروپا برای پرداخت بدهی‌های معوق نفتی به ایران را انجام داد. با دستور بیژن زنگنه وزیر نفت اخیرا کارگروهی به منظور وصول بدهی‌های معوق نفتی ایران از شرکت‌‌های مختلف خریدار نفت تشکیل شده و در این بین مکاتبات و حتی مذاکرات تلفنی با مسئولان شرکت شل برای وصول بدهی‌های نفتی انجام گرفته است. شل برای بازگشت به صنعت نفت ایران مشکل خاضی پیش رو ندارد و با توجه به کیفیت بالای اجرای طرح توسعه میادین نفتی سروش و نوروز و در نهایت پرداخت بدهی نفتی دو میلیارد و ۳۰۰ میلیون دلاری به ایران به راحتی می تواند قراردادهای بزرگ نفت و گاز با شرکت ملی نفت ایران امضا کند.

دردسرهای فراوان توتال برای بازگشت به ایران کریستوف دمارژری مدیرعامل توتال فرانسه اخیرا در جمع خبرنگاران با تاکید بر اینکه اگر تحریم‌های نفتی ایران لغو شود، آمادگی بازگشت به صنعت نفت و گاز ایران هستیم، تاکید کرده است: امروز ممنوعیت‌هایی وجود دارد و منتظر لغو این موانع در کوتاه‌ترین زمان ممکن هستیم. مدیرعامل توتال که پیشتر در طرح توسعه برخی از فازهای پارس جنوبی و طرح توسعه میدان نفتی دروود سابقه همکاری و مشارکت نفتی با ایران را دارد، تصریح کرده است: توتال می‌خواهد شریک بلندمدتی برای ایران باشد. با این وجود توتال برای بازگشت به صنعت نفت ایران مسیر دشواری را پیش روی دارد و این غول نفتی فرانسوی‌ها با توجه به اظهارات جدید " لوران فابیوس" وزیر خارجه این کشور در مذاکرات ژنو قطعا بازگشت نفتی توتال به ایران را بیش از گذشته مشکل کرده است. در این بین از سال گذشته هم انتقادهایی نسبت به عملکرد این شرکت فرانسوی در انجام مطالعات مخزن و زمین شناسی پارس جنوبی مطرح شده بود. منصور دفتریان رئیس انجمن گاز ایران سال گذشته با بیان اینکه ایران لایحه‌ای به منظور شکایت از توتال فرانسه را آماده کرده است، گفته بود: این لایحه آماده شده است و به زودی به مراجع ذیصلاح بین‌المللی ارسال می‌شود. وی با اعلام اینکه در میدان گازی پارس جنوبی چهار لایه گازی وجود دارد، تصریح کرده بود: اما ۱۰ سال است که ایران از بزرگ‌ترین لایه گازی این میدان برداشتی نداشته‌ چرا که طرح شرکت توتال فرانسه برای برداشت کامل نبوده است. وی حتی از عبارتی همچون "حقه بازی بزرگی در حال انجام شدن است"، تاکید کرده بود: با توجه به مطالعاتی که در میدان گازی پارس جنوبی انجام داده است تعمدی بودن رفتار توتال فرانسه محرز شده است. بسیاری از کارشناسان حقوقی و قراردادی، مهمترین عامل این اقدام توتال علیه ایران در پارس جنوبی را نشانه ضعف قراردادهای نفتی کشور عنوان می‌کنند. از سوی دیگر مشارکت توتال فرانسه و شرکت ملی نفت ایران در طرح توسعه فاز ۱۱ پارس جنوبی با وجود امضای چندین تفاهم نامه و حتی قرارداد به دلیل افزایش تحریم‌ها و فشارهای دولت پاریس هیچگاه عملیاتی نشد و در نهایت چینی‌ها جایگزین توتال شدند. در همین حال، پرونده فساد توتال برای امضای قراردادهای نفتی با ایران هنوز در کمیسیون مختلف مجلس و دستگاه‌های نظارتی و بازرسی مخدومه نشده است.

انی ایتالیا شریکی مطمئن نفتی ایران بر خلاف توتال فرانسه، شرکت انی ایتالیا برای بازگشت مجدد به صنعت نفت و گاز ایران مسیر کاملا همواری را پیش روی دارد به طوری که کارنامه کاری این شرکت ایتالیایی برای توسعه فاز اول و دوم میدان نفتی دارخوین کاملا مطلوب و با کمترین اشکالات فنی بوده است. این شرکت ایتالیایی با وجود تحریم نفتی ایران توسط ۲۸ کشور عضو اتحادیه اروپا هم کماکان به خرید نفت خام ایران در قالب بازپرداخت منابع مایل قراردادهای بیع متقابل اقدام می کند و حتی از تحریم طلای سیاه ایران هم توسط اتحادیه اروپا و وزارت خزانه داری آمریکا مستثنی شده است. انی ایتالیا پیش از افزایش تحریم‌های بین‌المللی قصد داشت فاز سوم طرح توسعه میدان نفتی دارخوین و طرح توسعه فاز ۱۹ پارس جنوبی هم با ایران مشارکت کند و حتی توافق‌های اولیه برای توسعه همکاری‌های گازی در حوزه تجارت گاز با این شرکت انجام شده بود.

فرش قرمز پیش روی استات اویل هیدروی نروژ شرکت استات اویل هیدروی نروژ پس از تحریم‌ها هم روابط سطح بالایی با صنعت نفت ایران داشت و این شرکت اروپایی هنوز واردات گاز مایع و میعانات گازی از ایران به دلیل اجرای طرح توسعه فاز ۶ تا ۸ پارس جنوبی و در قبال قراردادهای بیع متقابل این دو پروژه را ادامه داده است. این شرکت نروژی تا پیش از تحریم‌ها علاوه بر توسعه سه فاز میدان مشترک گازی پارس جنوبی و در کشف بلوک نفتی اناران و به ویژه میدان مشترک نفتی آذر و طرح اکتشافی بلوک خرم اباد هم عملکرد قابل قبولی داشته است. با این وجود تائید پرداخت رشوه به مسئولان دولتی برای امضای یک قرارداد نفتی و گازی با ایران هم اکنون تنها نکته سیاه پرونده کاری این شرکت اروپایی در صنعت نفت ایران است. این شرکت نروژی در اجرای طرح‌های مختلف در صنعت نفت ایران هم سیاست‌های صادقانه‌ای را در دستور کار قرار داده است به طوری‌که در بلوک اکتشافی خرم آباد بون کوچکترین وقت کشی، غرامت چند میلیون دلاری به شرکت ملی نفت پرداخت کرد. استات اویل همچنین در کنار کشف بلوک نفتی اناران در غرب ایران اقدامات خیرخواهانه متعددی در روستاهای دور افتاده غرب کشور همچون ساخت ورزشگاه و ارائه خدمات درمانی به مردم را در دستور کار قرار داده بود.

تجربه تلخ برزیلی‌ها برای بازگشت به ایران مهمترین پروژه مشترک شرکت ملی نفت ایران با شرکت پتروبراس برزیل کشف ذخایر جدید هیدروکربوری در بلوک‌های اکتشافی ایران در خلیج فارس همچون تفتان بود. در این بین هر چند این شرکت برزیلی با حفاری دو حلقه چاه از کشف ذخایر نفتی اقتصادی در این بلوک اکتشافی ایران در خلیج فارس خبر داده بودند اما مسئولان مدیریت اکتشاف شرکت ملی نفت ایران تاکید کرده بودند: " نفت کشف شده توسط شرکت پتروبراس برزیل در میدان تفتان خلیج فارس قابل توجه و اقتصادی نیست." با بالا گرفتن اختلافات نفتی ایران و پتروبراس، این شرکت برزیلی جز اولین شرکت‌های نفتی خارجی بود که دفتر مرکزی خود در تهران را تعطیل کرد. خورخه لویز زلادا مدیر امور بین‌الملل پتروبراس برزیل هم با اشاره به پایان ماموریت اکتشافی این شرکت بزرگ نفت آمریکای جنوبی، تاکید کرده بود: اکتشافاتی که در این کشور انجام داده از لحاظ اقتصادی به‌ صرفه تشخیص داده نشده و به همین دلیل امتیاز این اکتشافات به دولت ایران بازگردانده می‌شود. بلوک تفتان ایران در خلیج فارس که این شرکت برزیلی در سال ۲۰۰۳ میلادی مسوولیت اکتشاف آن را بر عهده گرفت بود نزدیک به ۱۰۰ میلیون دلار خرج برای حفر ۲ حلقه چاه بر روی دست این شرکت برزیلی گذاشته است. شرکت ملی نفت ایران با این شرکت برزیلی مذاکراتی برای توسعه فعالیت‌های اکتشافی در دریای خزر را آغاز کرده بود که این مذاکرات هم با افزایش تحریم‌ها بدون نتیجه‌ای به پایان رسید.

شریک نامطمئن برای صنعت نفت گازپروم روسیه به عنوان بزرگترین تولیدکننده و صادرکننده گاز جهان از مسیر خط لوله هر چند در طرح توسعه فاز ۲ و ۳ پارس جنوبی نقش یک شریک مطمئن برای صنعت نفت و گاز ایران را بازی کرد اما این غول گازی در دوران افزایش تحریم‌های بین‌المللی هیچگاه یک شریک قابل اطمینان برای صنعت نفت و گاز ایران نبود. در دولت دهم شرکت ملی نفت ایران به دلیل تاخیرهای متعدد، شرکت گازپروم روسیه را به عنوان بزرگترین شرکت گازی جهان از طرح توسعه میدان مشترک نفتی آذر کنار گذاشت. این اقدام پس از اولتیماتوم‌های متعدد و تاخیرهای گازپروم، این شرکت بزرگ تولیدکننده گاز جهان را از طرح توسعه میدان مشترک نفتی آذر کنار گذاشته است. این شرکت روسی همچنین در قبال تمامی قراردادها و تفاهم نامه هایی که با مجموعه شرکت های وابسته با وزارت نفت ایران امضا شد متعهد نبود و از این رو در صورت رفع موانع تحریم این غول گازی برای بازگشت به ایران کار مشکلی پیش روی دارد. در این بین هر چند دولت مسکو بارها نسبت به اعمال تحریم‌ها علیه ایران انتقاد کرده است اما شرکت‌های مختلف نفت و گاز روسیه همچون گازپروم، لوک اویل و تات نفت روسیه در طول چند سال گذشته تاکنون کارنامه قابل قبولی در مشارکت نفتی با شرکت ملی نفت ایران از خد برجای نگذاشته‌اند. لوک اویل هم پس از کشف بلوک نفت و گاز اناران در استان ایلام، از طرح توسعه میادین نفتی آذر و چنگوله کناره گیری کرد و شرکت نفتی تات نفت روسیه هم در توسعه میادین سنگین ایران موفقیت قابل توجه‌ای کسب نکرده است. با وجود فراز و فرودهای متعدد شرکت‌های نفت و گاز روسیه در صنعت نفت ایران، این بار شرکت زاروبژ نفت این کشور برای مشارکت در طرح توسعه یک میدان گازی ایران در نزدیکی عسلویه اعلام آمادگی کرده است. زاروبژ نفت با ارائه پیشنهادی به شرکت ملی نفت ایران خواستار توسعه میدان تازه اکتشاف شده گازی خیام شده است با این وجود هنوز توافقی برای نحوه توسعه این میدان گازی حاصل نشده و پیش بینی می‌شود به زودی دفتر نمایندگی زاروبژنفت به طور رسمی در تهران گشایش یابد.

وقت کشی تنها ارمغان چینی‌ها برای توسعه نفت ایران پس از خروج غول‌های نفتی و با وجود واگذاری ۴۰ میلیارد دلار قرارداد توسعه میادین مختلف نفت و گاز ایران به شرکت‌های مختلف چینی، این شرکتها با تاخیرهای متعدد زمینه عدم‌النفع چندین میلیارد دلاری به ویژه در توسعه میادین مشترک نفت و گاز کشور را فراهم کرده‌اند. در طول یک دهه گذشته تاکنون شرکت‌های مختلف چینی همچون ساینوپک، سینوک و CNPCI چین قراردادهایی را به ارزش بیش از ۴۰ میلیارد دلار برای توسعه میادین مشترک نفت با عراق و قطر همچون آزادگان شمالی، آزادگان جنوبی، یادآوران، فاز ۱۱ میدان پارس جنوبی، فاز دوم توسعه کارخانه ایران ال.ان.جی و طرح توسعه پارس شمالی امضا کرده‌اند. در هر یک از این میادین شرکت‌های چینی طرف قرارداد یا عملیات اجرایی پروژه را آغاز نکرده اند و یا طرح توسعه را با تاخیرهایی در حال انجام است که عقب ماندگی در میادین مشترک نفت و گاز با قطر و عراق با سیاست دولت مبنی بر شتاب در طرح توسعه میادین مشترک هیدروکربوری همخوانی ندارد. این تاخیرها موجب شد که شرکت‌های چینی در طرح توسعه فاز ۱۱ پارس جنوبی و توسعه میدان مستقل گازی پارس شمالی با حکم اخراج شرکت ملی نفت ایران روبرو شوند. با گذشت حدود ۶ سال از امضای قرارداد طرح توسعه میدان یادآوران به عنوان یکی از بزرگترین میادین مشترک نفتی ایران و عراق، تولید نفت از این میدان بزرگ کشور هنوز تکمیل نشده و عملکرد چینی‌ها این روزها با انتقادهای تند و تیز شرکت ملی نفت ایران روبرو شده است. بدون شک بزرگترین قرارداد گازی شرکتهای چینی در صنعت نفت ایران در میدان مستقل پارس شمالی به ارزش تقریبی ۱۶ میلیارد دلار امضا شده است. در حال حاضر حدود پنج سال از امضای قرارداد گازی می گذرد و به بهانه نامشخص بودن نرخ فروش خوراک گاز طبیعی، تجهیز کارگاه توسعه پارس شمالی هیچگاه آغاز نشد. در همین حال پس از کاهش سهام کنسرسیوم شرکت‌های ژاپنی در طرح توسعه میدان نفتی آزادگان جنوبی، سهام بخش عمده‌ای از قرارداد توسعه بزرگترین میدان مشترک نفتی ایران و عراق به شرکت CNPCI چین واگذار شد و با گذشت چهار سال از امضای قرارداد هنوز عملیات اجرایی توسعه فاز نخست این میدان آغاز نشده است. شرکت‌های چینی برای توسعه فاز دوم پروژه ایران ال.ان.جی، تکمیل قرارداد اکتشافی بلوک گرمسار، توسعه بخشی از میدان نفتی رسالت در خلیج فارس، ساخت دکل‌های حفاری و تامین منابع برخی از طرحهای پالایشگاهی و پتروشیمی هم هنوز جز وقت کشی دستاورد دیگری برای صنعت نفت کشور به ارمغان نیاورده‌اند.