تدبیر و امید برای درخشش دوباره نگین خلیج فارس
سنگ بزرگ علامت نزدن است ٢۵ خرداد سال ٨٩ زمانی که قرارداد توسعه ۵ فاز پارس جنوبی شامل فازهای ١٣، ١۴، ١٩، ٢٠ و ٢١ و ٢٢ تا ٢۴ به ارزش ٢١ میلیارد دلار میان شرکت ملی نفت ایران و شرکت های پیمانکار داخلی نهایی شد، از همان ابتدا، بسیاری از کارشناسان، این رویداد را مصداق ضرب المثل "سنگ بزرگ علامت نزدن است" دانسته و این قراردادها را سیاسی و محکوم به شکست دانستند؛ آنها تاکید کردند که امکان تحقق چنین وعده‌ای با توجه به حجم کار بخش دریا و خشکی وجود ندارد؛ حتی پیش‌بینی کردند که فازهای ١۵، ١۶، ١٧و ١٨ هم که قراردادش قبل از آن فازهای جدید امضا شده بود، به ویژه در بخش دریا به زمان این قراردادهای جدید نمی رسد، اما از قرار، مسئولان نفتی تحت تاثیر مسائل سیاسی روی حرف خود پافشاری کردند تا امروز آمار و ارقام کنونی از پیشرفت واقعی این فازها حرفی دیگری بزند! هم اکنون که این گزارش را می خوانید کشور دوست و برادر قطر، معادل ١۶ فاز پارس جنوبی را به مرحله تولید رسانده و چیزی در حدود حداقل ٣ برابر ایران (۶۵٠ میلیون متر مکعب) از این میدان مشترک تولید می کنند. این درحالی است که ایران هم اکنون روزانه کمتر از ٢٣٠ میلیون مترمکعب گاز از میدان مشترک پارس جنوبی که در فاصله ١٢٠ کیلومتری ساحل عسلویه واقع شده برداشت می کند. بیژن زنگنه در بدو تصدی وزارت نفت در مرداد ماه امسال، مشکل توسعه فازهای پارس جنوبی را "مدیریتی" دانست و اعلام کرد وزارت نفت ایران قصد دارد تولید گاز طبیعی خود از میدان مشترک گازی پارس جنوبی را نهایتا تا دو سال آینده به روزانه ٨٠٠ میلیون متر مکعب برساند.
برگزاری جام جهانی با پول گاز ایران قطر با در دست داشتن عمده بازار LNG جهان یکی از بازیگران اصلی بازار گاز دنیاست. درآمد سرانه هر قطری، صد هزار دلار است. بخشی از گازی که در حال حاضر از سوی قطر تولید و به فروش می رسد می‌تواند سهم ایران باشد. این کشور با پشتوانه گاز همین میدان مشترک می‌خواهد کمتر از ٩ سال دیگر میزبان جام‌جهانی فوتبال باشد.
دوستان! دستی، که کار از دست رفت هدف این گزارش نقد منصفانه عملکرد کارفرمایان و پیمانکاران در توسعه و تولید گاز از بزرگترین میدان مشترک کشورمان است، آمار و ارقام جدیدترین گزارش عملکرد پارس جنوبی منتهی به شهریور ماه ٩٢ که در اختیار رسانه ها قرار گرفته است از طرح های توسعه فاز ١٢، فازهای ١۵و ١۶، فازهای ١٧و ١٨، فاز ١٣، فاز ١۴، فاز ١٩، فاز ٢٠و٢١، فاز ٢٢،٢٣ و ٢۴ در عسلویه به شرح زیر است.
فاز ١١ پارس جنوبی و پیشرفت ٢ درصدی در این گزارش مجال مطرح کردن بحث تکراری توسعه فاز ١١ پارس جنوبی از سوی شرکت سی.ان.پی.سی چین که از سال ١٣٨٨ تا چندی پیش سیاست یک بام و دو هوا را برای حضور و سرمایه گذاری در این فاز در پیش گرفته بود، نیست. توسعه این فاز پارس جنوبی در آخرین روزهای عمر دولت دهم بدون بازخواست از شرکت چینی برای تاخیر چهار ساله، در تصمیمی عجیب به شرکت پتروپارس واگذار شد، از این رو طبیعی است که پیشرفت این فاز بعد از گذشت سه سال از امضاء تفاهم نامه توسعه تنها دو درصد گزارش شده است.
١٠٠ ماه کار و یک پروژه ناتمام بر اساس برنامه ریزی صورت گرفته می بایست فاز ١٢ پارس جنوبی اوایل امسال به صورت کامل وارد مدار تولید می شد و تولید گاز غنی ایران روزانه ٨۵ میلیون مترمکعب افزایش می یافت، اما به دلایل مختلف بعد از ١٠٠ ماه این پروژه به پیشرفت ٩۶ درصدی رسیده است. هم اکنون شرکت پتروپارس در تلاش است تا بخشی از این فاز را تا دی ماه سال جاری به بهره برداری برساند.
تاخیر ٣۶ درصدی در فاز ١٣
فاز ١٣ پارس جنوبی جزء فازهای جدید به شمار می آید که بر اساس برنامه ریزی های صورت گرفته در شرکت نفت و گاز پارس می بایست خرداد امسال به صورت کامل به بهره برداری می رسید، اما متاسفانه تا شهریور ماه امسال پیشرفت آن به ۶۴ درصد رسیده است. سرمایه‌گذاری این فاز شامل ۶ میلیارد و ١۴٣ میلیون دلار و از نوع فاینانس است که از محل منابع داخلی و فروش اوراق مشارکت تامین می‌شود. شرکت‌های پترو پایدار ایرانیان، مپنا و صدرا اجرای طرح توسعه این فاز را برعهده دارند. این فاز و سایر فازهای جدید موسوم به "٣۵ ماهه" به دلیل تاخیرهای زیاد در حال حاضر از فهرست اولویت های توسعه پارس جنوبی خارج شده و پیش بینی می شود پس از بهره برداری از فازهای ١٢، ١۵ و ١۶ و همچنین ١٧ و ١٨ کار توسعه این فازها مجددا شتاب گیرد.
تاخیر ۴٩ درصدی در فاز ١۴ فاز ١۴ پارس جنوبی در خردادماه سال ٨٩ شروع و برای اجرای آن ۶ میلیارد و ١۴٣ میلیون دلار از طریق فاینانس و از محل منابع داخلی و اوراق مشارکت سرمایه پیش‌بینی شده است که کنسرسیومی متشکل از شرکت‌های ایرانی ایدرو (سازمان گسترش و نوسازی صنایع ایران)، IPMI (شرکت مدیریت طرح‌های صنعتی ایران)، صدرا، مهندسی و ساخت تاسیسات دریایی ایران، ایزوایکو، شرکت ملی حفاری و مپنا به عنوان پیمانکار اجرای این طرح را بر عهده دارند. فاز ١۴ تا شهریور ماه امسال با تاخیر ۴٩ درصدی روبرو است، چرا که طبق برنامه این طرح می بایست تاکنون به به بهره برداری می رسید در حالی که از پیشرفت ۵١ درصدی تا شهرویور ماه برخوردار بوده است. تاکنون ٢,٣ میلیارد دلار در فاز ١۴ پارس جنوبی هزینه شده و برای بهره‌برداری کامل از این فاز باید سه میلیارد دلار دیگر باید منابع مالی تزریق شود. هر روز تاخیر در بهره‌برداری از فاز ١۴ که جزو مخازن مشترک با قطری‌ها است، خسارت سنگینی به کشور وارد می‌کند.
فازهای ١۵ و ١۶ پارس جنوبی و افتتاح آن با گاز فازهای دیگر فاز ١۵ و ١۶ نیز جز پروژه های قدیمی در پارس جنوبی است که از زمان انعقاد قرارداد توسعه آن حدود ٧ سال می گذرد. این فازها قرار بود سال گذشته به بهره برداری برسد، در حالی که تا شهریور امسال پیشرفت آن به ٩١ درصد رسیده است. عملیات اجرایی این طرح را در بخش خشکی و دریا آریا نفت شهاب، شرکت مهندسی و ساخت تاسیسات دریایی ایران و شرکت‌های ایزوایکو و صف بر عهده دارند و عملیات حفاری در دریا از سوی شرکت داناکیش انجام می‌شود. ترین نخست این فازها در آخرین روزهای دولت دهم طی مراسمی رسمی و با حضور رئیس جمهور وقت با استفاده از گاز فازهای ۶، ٧ و ٨ پارس جنوبی به صورت نمادین افتتاح شد. چندی پیش مدیرعامل سابق شرکت نفت و گاز پارس اعلام کرد که این پروژه صرفا به منظور شکستن طلسم بهره برداری از فازهای پارس جنوبی در دولت دهم به بهره برداری رسانده شده بود.
ورود فازهای ١٧ و ١٨ پارس جنوبی به ٩٠ ماهگی فازهای ١٧ و ١٨ پارس جنوبی جز پروژه های عقب مانده دوران دولت نهم و دهم به شمار می رود و با گذشت حدود ٩٠ ماه از تاریخ عقد قرارداد این فازها تاکنون به پیشرفتی بهتر از ٧٩ درصد دست نیافته است، در حالی که تاکنون بیش از چهار میلیارد و ٧٠٠ میلیون دلار در این فاز هزینه شده است و بر اساس برنامه ریزی های صورت گرفته حدافل بایستی ٢,٧ میلیارد دلار دیگر در این فازها هزینه شود. بر اساس شواهد موجود به عنوان مثال در شهریور ماه این دو فاز بایستی حدود ۵ درصد پیشرفت می داشتند که این میزان بیشتر از ٠,٧ درصد گزارش نشده است و این تاخیر یعنی از دست رفتن منافع ملی در میدان مشترک پارس جنوبی.
تاخیر ٣٧ درصدی در فاز ١٩
فاز ١٩ پارس جنوبی تا شهریور امسال می بایست ٩٩,۶ درصد در مجموع در بخش خشکی و دریا پیشرفت می داشت در حالی که این پیشرفت ۶٧ درصد است. زمان آغاز اجرای این فاز خردادماه سال ١٣٨٩ بوده و برای اجرای آن ۶ هزار و ٢٢٠ میلیون دلار به روش فاینانس سرمایه‌گذاری پیش‌بینی شده است که تامین آن را صندوق انرژی و شرکت نیکو تعهد کرده‌اند. اجرای طرح توسعه فاز ١٩ را شرکت‌های پترو پارس و مهندسی و ساخت تاسیسات دریایی ایران برعهده دارند.
تاخیر ۴٨ درصدی در فازهای ٢٠ و ٢١ طرح توسعه فازهای ٢٠ و ٢١ طبق برنامه می بایست تا شهریور از مرز ٩٩,٩ درصد می گذشت، اما این طرح با تاخیر ۴٩ درصدی برخوردار بوده و پیشرفت آن تا شهریور به ۵٢ درصد رسیده است. ارزش قرارداد توسعه این فازها ۵ میلیارد و ٣٣٣ میلیون دلار است که سرمایه مورد نیاز از محل صندوق انرژی بانک ملت تامین خواهد شد. در این طرح که از سوی شرکت‌های مهندسی و ساختمان نفت و مهندسی و ساخت تاسیسات دریایی ایران اجرا می‌شود.
تاخیر ٢۶ درصدی در فازهای ٢٢، ٢٣ و ٢۴ هم اکنون فازهای ٢٢، ٢٣ و ٢۴ در پارس جنوبی به فازهای پیشتاز معروف شده اند در حالی که حداقل ٢۶ درصد از برنامه از پیش تعیین شده عقب هستند، این فازها می بایست تا شهریور امسال ٩٩,٩ درصد پیشرفت داشته باشند. برای اجرای مجموعه آنها، سرمایه‌ای بالغ بر ۶ میلیارد و ٩۶ میلیون دلار از نوع فاینانس در نظر گرفته شد که از محل صندوق انرژی بانک صادرات تامین می‌شود. شرکت‌های پترو سینا آریا و صدرا پیمانکاران این ٣ فاز هستند.
کسب رکورد با وجود تاخیر در برنامه شاید در نگاه نخست به پروژه های پارس جنوبی، تاخیرهای موجود در آنها توجه هر کسی را به خود جلب کند، اما اگر بخواهیم نگاهی منصفانه به پروژه های در حال اجرا در عسلویه بیندازیم، متوجه خواهیم شد که ایرانیان در غیاب خارجی ها توانسته اند به رکوردهای زیادی برای نخستین بار دست یابند، به عنوان مثال فازهای ٢ و ٣ پارس جنوبی با گذشت ٣٠ ماه از فعالیت خود، فازهای ۴ و ۵ در ماه سی و سوم، فازهای ۶ تا ٨ پارس جنوبی در ماه ۵١ و فاز ٩ و ١٠ پارس جنوبی در ماه ٣٠ به ٣٠ درصد پیشرفت رسیده بودند؛ در حالی که پیشرفت فازهای ١٣ و ٢٢ تا ٢۴ پارس جنوبی در مدت مشابه به ترتیب ۴١ و ۴٧ درصد بوده است. این امر خود گواهی بر این است که سرعت متخصصان داخلی پارس جنوبی حدود ٢ برابر بیشتر از پیمانکاران بین المللی بوده که در فازهای قدیمی پارس جنوبی فعالیت داشتند. در حال حاضر فازهای ٣۵ ماهه پارس جنوبی به دو گروه پیشتاز و عقب افتاده تقسیم بندی می شوند، سرعت انجام کار پیمانکاران داخلی در فازهای پیشتاز پارس جنوبی ٢ برابر شرکت های بین المللی و در فازهایی که کمی از فازهای پیشتاز عقب تر هستند ١,۵ برابر بیشتر بوده است. اما آنچه این افتخارات را شیرین می کند تولید گاز و بهره برداری از میدان مشترک است وگرنه شکی نیست که هر لیوانی علاوه بر یک نیمه خالی یک نیمه پر هم دارد.
احیای غرور ملی با توسعه پارس جنوبی با توجه مشترک بودن و پتانسیل بالای میدان گازی پارس جنوبی در زمینه کسب درآمد، هم اکنون بهره برداری یک روز زودتر در توسعه فازهای پارس جنوبی، توسعه‌ای همه‌جانبه و سود ملی به همراه خواهد داشت، بنابراین باید بار دیگر با تمرکز فعالیت‌ها بر توسعه پارس جنوبی زمینه غبطه خوردن شریک قطریمان را فراهم کنیم همان طور که هشت سال پیش امیر قطر به بیژن زنگنه وزیر نفت ایران گفته بود من به ایرانی ها و به آنچه که در پارس جنوبی انجام می‌دهند غبطه می خورم.
اولویت بندی و تدبیر شیخ الوزرا در فازهای پارس جنوبی میدان مشترک نفتی و گازی پارس جنوبی که به عنوان یکی از بزرگترین مخازن گازی جهان شناخته می شود، در طول سال های گذشته با استراتژی توسعه همزمان با تأکید بر استفاده کامل از ظرفیت پیمانکاری و مهندسی کشور مدیریت شد اما در این شیوه مدیریتی، تأمین منابع مالی لازم به هر دلیل (تشدید تحریم ها و یا سوء مدیریت) به چالشی اساسی در بهره برداری از تمامی فازهای در حال توسعه تبدیل شد. زنگنه مقصد اولین سفر کاری خود را پارس جنوبی انتخاب کرد و با حضور در این منطقه دستور اولویت بندی پروژه های پارس جنوبی را صادر کرد. موضوعی که برخی کارشناسان در سال ٨٩ و در زمانی که کلنگ توسعه همزمان ٨ فاز پارس جنوبی به طور همزمان بر زمین خورد بر عدم تحقق آن تاکید کردند که البته مدیریت وقت وزارت نفت این انتقادها را نپذیرفت. البته زمان داور بی طرفی است و اکنون درستی ادعای منتقدان قرارداد فازهای ٣۵ ماهه به درستی اثبات شده است.
