چرا نظر حامد قدوسی در مورد صنعت پالایشگاهی درست نیست؟

پتروتحلیل- همایون دارابی: در خلال چند روز اخیر مطلبی در برخی از کانالهای تلگرامی در مورد نظر دکتر قدوسی در مورد صنعت پالایشگاهی دست به دست می چرخد که تکمیل شده یک نظر اولیه است که در کانال تلگرامی ایشان https://telegram.me/hamedghoddusi تحت عنوان "چرا پالایش نفت سود خاصی ندارد؟"منعکس شده است این مطلب به دلایل متعددی دچار اشکالات اساسی است.

آنچه در نهایت مطلب به عنوان خلاصه آورده شده است اینست که جمع‌بندی این بحث این نیست که صنعت پالایش‌گاه به خودی خود سودده نیست. گرچه صنعت پالایش نفت هم می‌تواند مقداری سود تولید کند ولی مازاد خالص این صنعت (در حدود چند دلار به ازای بشکه) در مقابل مازاد ۴۰-۵۰ دلاری یا حتی بیش‌تر (در قیمت‌های بالاتر نفت) تولید نفت خام برای کشوری مثل ما عدد بسیار کوچکی است.

مازاد صنعت پالایش تقریبا حول و حوش همان ۴-۵ دلار ثابت است٬ در حالی که قیمت نفت می‌تواند در فاصله ۱۵ تا ۱۵۰ دلار نوسان کند. وقتی قیمت نفت خیلی پایین است مازاد پالایش می‌تواند مقداری به درآمد صادراتی کشورهای نفت‌خیز بیفزاید. ولی وقتی قیمت بالا است٬ این مازاد در مقابل رانت تولید نفت خام بسیار کوچک است. از این حیث صنعت پالایش نفت مقداری پوشش ریسک (Hedging) برای کشورهای تولیدکننده نفت خلق می‌کند ولی اندازه آن کوچک است.

اما نکاتی که موجب بی اعتباری چنین نظری می شود را در چند سرفصل می توان منعکس کرد

۱-براساس مدیریت مالی نتیجه گیری در مورد اجرا یا عدم اجرا یک پروژه فرآیندی پیچیده و مبتی بر مفروضات مختلف است از نظر صنعت پالایشگاهی ,پالایشگاهها به سه دسته ساده , پیچیده و فوق پیچیده تقسیم بندی می شوند که عموما عدد نلسون بیان کننده سطح پیچیدگی پالایشگاهها است.

پالایشگاههای ساده یا نسل اول پالایشگاههای هستند که فرآیند آنها از نفت خام شروع شده و به محصولات پایه گاز مایع ,بنزین, نفت سفید, سوخت جت و گازوییل به همراه مواد باقی مانده از جمله نفت کوره و باقیمانده برج خلا ختم می شود پالایشگاههای پیچیده علاوه بر فرآیندهای ساده شامل واحدهای شکست حرارتی و کاتالیزوری هستند که محصولات کم ارزش نظیر نفت کوره و وکیوم باتوم را به محصولات با ارزش تر نظیر بنزین و گازوییل تبدیل کرده و پالایشگاههای فوق پیچیده به فرآیندهای تولید محصولات نهایی از انواع محصولات پتروشیمی نظیر آروماتیکها، الفین ها پلی اتیلن ها و پلی پروپیلن ها تا محصولات نهایی نظیر روغن اتومبیل و قیر ختم می شوند.بدیهی است که حاشیه سود و همچنین هزینه ساخت این پالاشگاهها یکسان نیست.عموما مدل مالی پالایشگاهها را می توان به چند دسته تقسیم کرد مواردی چون ارزیابی براساس نرخ فعالیت کارمزدی ,تفاضل بهای محصولات و مواد اولیه و در نهایت درآمدهای جانبی.

از این رو ارایه مدل مالی برای هر پالایشگاه نیازمند بررسی دقیق شرایط به ویژه بررسی بازار در آینده ای نزدیک به دو دهه است.در همین حال باید توجه داشت که حتی در مورد پالاشگاههای ساده اینک مدیران با انتقال مرکز سود آوری, از توزیع در شبکه پمپ بنزین و خدمات جانبی آن حتی سودی بیش از عملیات پالایشی محقق می کنند.

۲-در اجرای مگا پروژه های نظیر پالایشگاهها می بایست ملاحظات متعدد اقتصادی ,اجتماعی و استراتژیک را مد نظر قرار داد.بدیهی است که در ایران به عنوان کشوری که در سی سال اخیر بحرانهای مختلفی را پشت سر گذاشته است برخورداری از توان تامین نیازهای سوختی خود گاهی اهمیت به مراتب بیشتری از حتی ملاحظات اقتصادی دارد.در همین حال کشورهای دیگر نیز چنین ملاحظاتی دارند همانگونه که اینک بعد از ۴دهه ترکیه ساخت پالایشگاه استار خود را برای کاهش میزان وابستگی به واردات فرآورده های نفتی آغاز کرده است.

لذا همانگونه که گاهی اقتصاد دانها راه حل بیکاری را کندن و پر کردن چاله عنوان کرده اند حتی با حاشیه سود صفر تامین نیاز سوخت کشور از جمله بنزین و گازوئیل و ایجاد اشتغال می تواند مد نظر قرار گیرد هر چند که در عمل اینگونه نیست و اقتصاد صنعت پالایشگاهی استوار تر از فعالیت بدون سود است.

۳-در خلال سالهای آینده ایران موقعیت ژیوپلتیکی خود در اقتصاد انرژی را حفظ کرده و حتی شاهد تقویت آن خواهد بود افزایش تولید نفت در کشورهای همسایه از جمله کردستان عراق ،منطقه جنوبی عراق، آذبایجان و ترکمنستان ادامه داشته و بازارهای وسیعی تری در شرق ایران در افغانستان، پاکستان، سریلانکا، هندوستان، چین، مالزی و اندونزی ایجاد خواهد شد.

در همین حال هر چند این کشورها به لحاظ ملاحظات استراتژیک خود به دنبال ساخت پالایشگاه جهت حفظ امنیت تامین انرژی خود هستند اما چالش مهمی در در استفاده از تمام محصولات پالایشی خواهند داشت.از این رو پالایشگاههای پیچیده و فوق پیچیده آتی در ایران می توانند به سادگی ضمن تامین نیاز نفت خود از منطقه علاوه بر تولید ایران که قادر به رسیدن به نزدیک ۶میلیون بشکه( ۲٫۴میلیون بشکه بیش از ظرفیت کنونی) است قادر به تامین نزدیک به ۲میلیون بشکه دیگر از منطقه بوده و می توانند وضعیت تاثیر گذار در بازار فرآورده های رو به گسترش در منطقه داشته و از صرفه عملیات در مقیاس وسیع استفاده کنند.این کار می تواند سود قابل ملاحظه ای علاوه بر سود تولید نفت داشته باشد.

۴-پالایشگاهها گردش مالی عظیمی را در اقتصاد ایجاد می کنند و از نظر قلب اقتصاد انرژی محسوب می شوند به پالایشگاهی نظیر بندرعباس اگر نگاه آرمانی بکنیم این شرکت سالانه ۱۱۱میلیون بشکه معادل ۳۲۰ هزار بشکه نفت در روز نفت خام در یافت می کند اگر ارزش هر بشکه نفت خام را ۵۰دلار فرض کنیم شرکت ۵٫۵۵میلیارد دلار مواد خام دریافت می کند اگر حاشیه سود ۱۰دلاری در تصفیه و هزینه ۵دلاری در مخارج پالایشگاه را مد نظر قرار دهیم شرکت به صورت مستقیم و غیر مستقیم ۵۵۵میلیون دلار به اقتصاد محلی پول تزریق کرده و ۱٫۱دلار سود خواهد داشت در حالی که هزینه ساخت این پالایشگاه با درجه پیچیدگی ساده در حدود ۲۰هزار دلار بر بشکه روزانه یا نزدیک ۶٫۴میلیارد دلار است که به سادگی قابل توجیه اقتصادی است.در همین حال اگر ۳میلیارد دلار به ساخت این پالایشگاه اضافه کنیم به سادگی حاشیه سود آن به بیش از دو برابر افزایش می یابد.

۵-یکی از بزرگترین اشتباهات ایران پس از راه اندازی پالایشگاه بندرعباس در سال ۱۳۷۶بی توجهی به توسعه صنعت پالایشگاهی بوده است علاوه بر مشکلات مربوط به واردات بنزین و به خطر افتادن امنیت تامین انرژی کشور ,زیانهای خرد کننده ای به لحاظ صادرات نفت خام سنگین کشور و فروش میعانات به صورت خام متحمل شده است همچنین عدم سرمایه گذاری در بهسازی پالایشگاهها موجب شده است تا ۳۰درصد نفت خام به صورت نفت کوره در برخی از پالایشگاهها از دست برود.

این کارنامه برای کشوری که پیش از تمام کشورهای خاورمیانه پالایشگاه داشته و زمانی پالایشگاه آبادان آن بزرگترین پالایشگاه جهان بوده است کارنامه ای ناراحت کننده است.مدیریت دولتی ریشه این مشکل بوده است و تلاش برای خصوصی سازی پالایشگاهها در دولت دکتر احمدی نژاد پس دولت وی جای خود را مجددا جای خود را به مدیریت مخرب دولتی داده است.این در شرایطی است که موقعیت ژیوپلتیکی ایران ایجاب می کند از مزیت پایدار خود برای حضور مستمر و موثر در بازار فرآورده ها استفاده کند.

در همین حال هر چند تولید و صادرات نفت خام سودی را برای کشور دارد اما نیاز به اشتغال و ایجاد زنجیره های ارزش افزوده در کنار مزیت خرید نفت ارزان از مناطق بدون دسترسی به دریای آزاد نظیر آذربایجان ,ترکمنستان,قزاقستان و کردستان عراق و جنوب عراق که گاها تا ده درصد نفت خود را ارزانتر از قیمت جهانی واگذار می کنند و تصفیه و فروش آن در کنار ایجاد زنجیره انبارها و پمپ بنزین در هند و چین به عنوان ابر بازارهای آتی فرآورده ها می تواند بازدهی بیش از سود تولید نفت خام نیز به همراه داشته باشد به گونه ای که هر ۲تا ۵بشکه ظرفیت پالایشی عملا ارزشی معادل یک بشکه ظرفیت تولید نفت خام به همراه داشته باشد.