عرضه سهام آرامکو و درس هایی برای ایران

پتروتحلیل:همایون دارابی-وضعیت این روزهای عربستان سعودی بی شباهت به یک اتوبوس در قلب صحرا نیست که سالها بی هدف به سوی مقصدی نامعلوم در حرکت بوده و اینک ساعتی پیش گروهی از جوانان مسیر هدایت این اتوبوس را در دست گرفته و مسیر آن را به سمتی کاملا متفاوت از جهت قبلی تغییر داده اند این گروه از جوانان به نمایندگی محمد بن سلمان قصد معامله ای بزرگ برای بقا با جهان و تغییر آینده عربستان را دارند که مهمترین جز این سناریو را عرضه سهام آرامکو در بر می گیرد.این عرضه دارای نکات مهمی است:

1-هیج کس بهتر از خود عربستانیها نمی دادند که حیات و بقای این کشور تا چه حد به نفت و وضعیت انرژی بستگی دارد از 80سال قبل که نفت در این کشور کشف شد تا به امروز دیپلماسی نفتی عربستان فراز و فرود بسیاری داشته است انباشتی عظیم از تجربه نفتی در این کشور پدید آمده است آنها با اتکا به اندیشمندانی نظیر زکی یمانی و دهها  شخصیت دیگر دوره های مختلفی را از همکاری و تقابل و تحریم با غرب را پشت سرگذاشته و بیش از هر کس به نفت و دیپلماسی نفتی واقف هستند از این رو بازی کنونی آنها با کارت نفت را باید بزرگترین قمار این کشور با مهمترین کارت آن قلمداد کرد که دارای اهمیت حیاتی است.عربستان در سالهای گذشته همواره معقولترین بازیگر بازار نفت بوده است او نه مانند تهران به دنبال انقلاب و ملی سازی و نه مانند عراق و لیبی به دنبال صرف نفت برای بلند پروازیهای سیاسی بوده است آنها هر چند اشتباهاتی داشته اند اما عملا بهتر از بقیه رقبای بزرگ خود در منطقه و پس امارات و نروژ با ثبات تر بوده و به اینجا رسیده اند.

2-عربستان خوب می داند که دوره اهمیت نفت خلیج فارس در حال پایان است هر چند دولت ترامپ و جمهوری خواهان همچنان علاقه بیشتری نسبت به دموکراتها به نفت خلیج فارس به صورت سنتی دارند اما دوره اوباما و همچنین دوره ترامپ نشان داده است که دیگر نفت عربستان آن ارزش و اهمیت استراتژیک قبلی را در واشنگتن ندارد و از این رو دیگر نمی توان به صورت گذشته بر علاقه غرب به نفت عربستان و لزوم حفظ ثبات عربستان برای حفظ اقتصاد غرب امیدوار بود.از این رو دیگر عربستان با چک سفید غرب برای حفظ امنیتش در منطقه خاورمیانه پر آشوب مواجه نیست

3-تداوم کاهش اهمیت نفت عربستان در همین حال ساختار اقتصاد عربستان را نیز دچار مشکل جدی می ساخت چرا که دیگر نمی توان به فروش نفت و خرج کرد آن در داخل اطمینان کامل داشت هر تهدیدی از تهدیدات فنی نظیر نفت شل،تا تهدیدات منطقه ای و امنیتی امکان قطع این درآمد و به تبع آن بروز مشکلات شدید اقتصادی را ایجاد می کند.

4-عربستان سعودی در هنگام ملی سازی نفت در ایران ابتدا با تقسیم سود میان خود با شرکا آمریکایی از ملی سازی دور شده و پس از آن در چند مرحله بدور از تنش تملک کامل شرکت نفت را بدست آورد در سال1973 یک چهارم در سال 1975 بیش از 60 درصد و تا سال 1980 تمامی سهام آرامکو به اختیار عربستان درآید و نام شرکت نیز به شرکت نفت عربستان سعودی یا سعودی آرامکو تغییر کند اینک باردیگر فرآیند عکس این روند آغاز شده است عربستان در ازای واگذاری جهانی سود آور ترین شرکت و همچنین با ارزش ترین شرکت جهان یعنی آرامکو چیزهای را بدست خواهد آورد.

که مهمترین آنها به این شرح است

یک بازگشت اهمیت ثبات و امنیت عربستان برای جهان به عنوان جای که هزاران موسسه و شرکت و صندوق بین المللی در آن سرمایه گذاری کرده و آرامکو به عنوان یک دارایی جهانی مورد حمایت قدرتمندترین نهادهای مالی جهانی قرار خواهد کرد.دوم شفاف سازی آرامکو به عنوان مهمترین دارایی عربستان که اولا با حسابرسی بین المللی صورتهای مالی شفافی را ارایه خواهد کرد و دوم راه هر گونه فساد در این مهمترین مجرای دارایی عربستان بسته خواهد شد در واقع عربستان برای مقابله با فساد و اتهام دخالت حاکمیت در فساد در داخل و خارج عربستان سهام با ارزش ترین شرکت و منبع اصلی درآمد خود را به سرمایه گذاران داخلی و خارجی خود واگذار می کند از این رو پس از این مشارکت و شفاف سازی دیگر اتهام فساد مالی در این بخش دیگر خریداری نخواهد داشت چرا که حضور حسابرسان بین المللی هر نقل و انتقال و تصمیم مدیریتی در آرامکو را چتر عدم شفافیت خارج می سازد.

سوم با فروش بخشی از سهام آرامکو و خرید سهام شرکت خارجی پیوند اقتصاد عربستان و جهان تقویت شده و می تواند رده هجدهم جهان از لحاظ تولید ناخالص داخلی این کشور را بیشتر تقویت کرده و راه را برای ادغام اقتصاد عربستان در اقتصاد جهانی هموار سازد در واقع عربستان در این بخش در حال پیمودن مسیری است که امارات پایه گذار آن بوده و با ایجاد شرکتهای بین المللی نظیر شرکتهای هواپیمایی راه را برای تبادلات بین المللی گشوده و از این مجرا در اقتصاد جهانی ادغام شدند.قبول استاندارها و هنجارهای اقتصاد جهانی در بزرگترین شرکت عربستان زمینه ای را فراهم می کند تا تمامی شرکتهای دیگر این کشور نیز بتوانند با پیمودن مسیر مشابه در بازارهای جهانی حضور داشته و هر چه پیوند سرمایه پذیری و سرمایه گذاری قوی تر گردد اقتصاد عربستان می تواند بهبود بیشتری را تجربه کرده و سیاست این کشور حاشیه امن بیشتری یابد.

5-هر چند عربستان با مشکلات بزرگی نیز روبرو است و چرخش کنونی قطعا با مخالفتهای نیروهای قوی سنتی در داخل این کشور به چالش کشیده شده و بعید نیست هر آنچه اینک تصور می شود با یک حادثه یا سلسله ای از حوادث در غبار منطقه پر تلاطم خاورمیانه گم و فراموش شود اما موفقیت احتمالی عربستان در این مسیر تاثیرات مهمی را بر اقتصاد خاورمیانه و ایران خواهد گذاشت.هر چند ایران نیز با برخورداری از ذخایر عظیم نفت و گاز بلقوه شرایطی مانند آرامکو را در دل خود دارد اما به لحاظ وضعیت عملیاتی میان آرامکو عربستان و شرکت ملی نفت ایران فاصله ای عظیم وجود دارد.

6-اگر صورتهای مالی برخی از شرکتهای بالا دستی صنعت نفت را که اینک اجبارا براساس قوانین و پس از سالها مخفی و دور از دسترس بودن در سایت کدال منتشر شده اند نگاه کنیم در می یابیم که این شرکتها حتی اولین اصول حاکمیت شرکتی و  بهره وری عملیاتی را نداشته و حتی شاید در داخل کشور نیز نتوانند حداقل استانداردهای  لازم برای بهره وری و شفافیت را پاس کنند سالها حاکمیت مدیران دولتی و بسته بودن ساختارها موجب شده است فاصله مهمی میان این شرکتها و رقبای خارجی آنها به وجود آید.همین امر نیز موجب می شود تا با اضافه شدن دشواریها تحریم ،شانسی برای ادغام و استفاده مجموعه نفت و شرکتهای نفتی از بازار جهانی سرمایه متصور نباشد و در داخل نیز حاکمیت فضای بسته راه هر گونه مشارکت عمومی در بخش بالا دستی را غیر ممکن تصور می کند.تجربه دردناک خصوصی سازی پالایشگاهها و پس از آن تلاش برای از بین بردن سود این شرکتها در سالهای اخیر چنان تجربه ای را برای عموم سرمایه گذاران ایرانی فراهم کرده است که حتی اگر نیاز دولتی به سرمایه بخش خصوصی و مزیت مشارکت عمومی در این از جمله ایجاد شفافیت و جلوگیری از فساد و افزایش بهره وری دولت را به سمت بازکردن این بخش به سوی مردم هدایت کند سالها طول خواهد کشید تا خاطرات سالهای 92تا 95بخش پایین دستی خصوصی شده از خاطر فعالان اقتصاد کشور محو شود.

7-بدون تردید اگر بخش نفت ایران در اقتصاد جهانی ادغام شده بود هیچ گونه تحریم و تحمیل سختیهای کنونی به این مجموعه به سهولت کنونی امکان پذیر نبوده و این شرکت در شرایط کنونی موقعیت ممتازی به لحاظ تولید و صادرات نفت و گاز و محصولات پتروشیمی داشت ایران به سادگی می توانست قطب تامین انرژی در جهان کنونی به ویژه در بخش نفت و گاز می بود اما اینک فرض رسیدن به جایگاه قبلی ایران با تولید 6تا 7میلیون بشکه نفت در روز یا صادرات گاز به اروپا عملا یک رویا غیر قابل تحقق می نماید. 

8-قطعا بخش نفت ایران می توانست با اتکا به برخورداری از مزیت گاز و موقعیت ممتاز سوق الجشینی کشور و دسترسی بهتر به بازارهای مصرف جایگاهی همانند آرامکو و یا بهتر از آن در سطح داخل و خارج بدست آورد اما به نظر می رسد تا رسیدن به آن زمان و شرایط راه درازی در پیش خواهد بود و فاصله ای که حضور آرامکو در بازار جهانی به عربستان نسبت به ایران خواهد بخشید سالها غیر قابل جبران خواهد بود.