آیا تولید نفت خام در میادین نفت جهان غیر اقتصادی خواهد شد؟

یادداشت-سید حسین میرافضلی*:جهان به سرعت در مسیر تولید خودروهای برقی حرکت می کند( اینجا) ، طی دو دهه آینده بخش عمده خودروهای در حال تردد در جهان خودروهای برقی خواهند بود (اینجا)  لذا مصرف گازوئیل و بنزین کاهش خواهد یافت.

با کاهش تقاضا برای نفت خام قیمت نفت طی 20 سال آینده به کمتر از 30 دلار بر بشکه خواهد رسید. با کاهش قیمت نفت،  تولید نفت خام در تعدادی از میادین نفت جهان غیر اقتصادی خواهد شد از جمله این میادین عبارتند از:

1- میادین نفت شیل آمریکا

2- میادین نفت شیل کانادا 

3- میادین نفت سیبری روسیه

4- میادین عمیق آبهای بریتانیا

5- میادین عمیق دریای سیاه

6- برخی میادین نفتی در نیجریه، آنگولا و ونزوئلا 

به این ترتیب تولید نفت جهان به ترتیب زیر کاهش می یابد:

- حدود 7 میلیون بشکه از تولید نفت شیل امریکا 

- حدود 6 میلیون بشکه نفت سیبری روسیه

- سایر کشورها جمعا حدود ده میلیون بشکه در روز

به این ترتیب  تا سال ۱۴۲۰ با کاهش قیمت نفت، تولید نفت جهان از۹۰ میلیون بشکه در روز به ۷۰ میلیون بشکه در روز کاهش می یابد.

اما برخی عوامل نقش تقویت کننده قیمت نفت را خواهند داشت و به آسانی اجازه افت قیمت نفت به کمتر از ۳۰ دلار بر بشکه را نمی دهند برخی از این عوامل عبارتند از

- افزایش مصرف مازوت و گازوئیل در نیروگاه ها

- جایگزینی سوخت برخی نیروگاه های ذغال سنگی با مازوت و گازوئیل 

- تداوم مصرف گازوئیل در  برخی خودروهای سنگین و افزایش مصرف گازوئیل و مازوت در کشتی ها و قطارها

- افزایش مصرف بنزین در هواپیماها

- افزایش مصرف نفت و مشتقات آن در حوزه پتروشیمی 

به این ترتیب درست است که مصرف بنزین طی دو دهه آینده شدید کاهش می یابد و مصرف گازوئیل نیز کاهش خواهد یافت اما با سایر مصارفی که اشاره شد در مقابل کاهش قیمت نفت به کمتر از ۳۰ دلار مقاومت ایجاد می گردد.

کاهش قیمت نفت قطعا بر روی اقتصاد برخی کشورها و معادلات جهانی تاثیرات زیادی خواهد گذاشت. کاهش درآمدهای نفت و گاز روسیه از حدود ۲۰۰ میلیارد دلار به حدود ۵۰ میلیارد دلار فشار سنگینی به اقتصاد متکی به درآمدهای نفت و گاز این کشور پهناور وارد خواهد نمود. انگلیس و نروژ و نیجریه و چند کشور دیگر که هزینه تولید نفت آنها از آبهای عمیق یا میادین شیل بالاتر از ۳۰ دلار بر بشکه است مجبور به توقف تولید خواهند شد و از درآمدهای سرشار ناشی از نفت بالاتر از ۵۰ دلار سال های گذشته محروم خواهند شد. 

کاهش مانای قیمت نفت منجر به توجه ویژه برخی کشورها به تکنولوژی  COTC جهت هدایت بخشی از نفت به سمت محصولات پتروشیمی خواهد شد و از این منظر صنعت پتروشیمی را تحت تاثیر قرار خواهد داد.

توقف برداشت از میادین شیل منجر به کاهش تولید و صادرات گاز اتان خواهد شد از طرف دیگر طی ۲۰ سال آینده تولید گاز اتان در ایران و روسیه و قطر به عنوان بزرگترین تولید کنندگان گاز کاهش خواهد یافت به این ترتیب تولید واحدهای الفین با خوراک اتان کاهش خواهد یافت و واحدهای پتروشیمی با خوراک نفت جایگاه مهمترین در تامین نیازهای جهانی خواهند یافت. 

قیمت گاز متان بر اساس ارزش حرارتی تعیین می شود با کاهش قیمت نفت قیمت گاز نیز تا حدودی با همان  نسبت کاهش خواهد یافت. کاهش قیمت گاز واحدهای MTO  واقع در کشورهای دارای منابع گاز متان را اقتصادی تر خواهد نمود. لذا طی ۲۰ سال آینده تمایل جهت احداث واحدهای MTO افزایش خواهد یافت.

*تا سی سال آینده عامل حرکت خودروهای جهان انرژی الکتریکی خواهد بود و جهان به عصر پایان وابستگی به نفت وارد می شود. تحلیل مرتبط در این عصر هر کشور متناسب با ظرفیت های خود نسبت به تامین برق مورد نیاز اقدام خواهد نمود.

انرژی برق مورد نیاز خودروها از روش های زیر تامین خواهد شد:
نیروگاه های خورشیدی، نیروگاه‌های بادی، نیروگاه‌های با سوخت گاز، نیروگاه‌های آبی، نیروگاه های سوخت ذغال سنگ، نیروگاه های با سوخت مازوت یا گازوئیل، نیروگاه های زمین گرمایی  و واردات برق از کشورهای مختلف
تجارت برق در دهه های آینده جایگزین تجارت نفت خواهد شد و در هر ساعت و دقیقه با سرعت برق ده ها گیگاوات ساعت برق بین کشورهای جهان مبادله خواهد شد.
برای انتقال نفت از ایران به اروپا سی تا چهل روز زمان صرف می شد اما برق انتقال برق ایران به اروپا فقط چند ثانیه زمان صرف خواهد شد و با هزینه بسیار کمتر انرژی برق بین کشورهای مختلف جهان مبادله خواهد شد.
ایران از نظر جغرافیایی و منابع تامین انرژی جایگاه ویژه ای دارد. ایران قادر خواهد بود ده ها میلیارد دلار برق به اروپا هند و چین صادر نماید و از این منظر موقعیت ایران در جهان کم نظیر است. ایران دارای منابع عظیم گاز است و قادر است با احداث  ده ها نیروگاه  سیکل ترکیبی در مرزهای غربی و شرقی برق مورد نیاز خودرو های برقی در ترکیه و اروپا  و پاکستان و هند و چین را تامین نماید.
با توجه به واقعیت اجتناب ناپذیری که صنعت حمل و نقل در حال ورود به آن است تاخیر در انعقاد قرارداد های بلند مدت تامین برق با کشورهای هدف و ب دنبال آن احداث ده ها نیروگاه با سوخت گاز در شرق و غرب کشور منجر به از دست رفتن فرصت های طلایی برای کشور و ملت و نظام خواهد شد.
با توجه به شرایط پیش رو دو استراتژی اساسی را پیشنهاد می نمایم
1- اقدام به افزایش تولید صیانتی نفت با تمام ظرفیت ممکن و صادرات نفت خام به کشورهای هدف و سرمایه گذاری سربع جهت افزایش تولید نفت به بیش از شش میلیون به در روز
2- انعقاد قرارداد های بلند مدت بیش از 20 سال با کشورهای هدف واقع در شرق و غرب ایران جهت تامین برق مورد نیاز آن کشور ها و سرمایه گذاری مشترک با آن کشورها در مرزهای شرقی و غربی جهت تامین برق مورد نیاز در قراردادهای بلند مدت مشترک
امید است با رفع کامل تحریم ها اهداف فوق به سرعت مورد پیگیری قرار گیرند و کشور ما بتواند با اجرای برنامه های فوق و صرف درآمدهای حاصله در توسعه زیرساخت ها به یکی از توسعه یافته ترین کشورهای جهان تبدیل شود و از حیف شدن فرصت های طلایی پیش رو جلوگیری نماییم.

*کارشناس صنعت نفت و پتروشیمی