هزینه سیاسی کردن پروژه های ریلی

ظلم بزرگ و نابخشودنی است که در مسیرهایی شبکه ریلی احداث شود که اولویت دار نمی باشند. اولویت را نیز اقتصاد طرح تعیین می کند هر مسیری که سود حاصل از جابجایی بار و مسافر در مدت حداکثر 7 سال معادل اصل سرمایه گذاری نشود آن مسیر غیر اقتصادی است و باید فکر سرمایه گذار در آن طی سه سال آینده را کاملا فراموش کرد. ما برای اجرای پروژه های اولویت دار و اقتصادی کمبود شدید منابع مالی داریم لذا تا زمانی که با محدویت منابع مالی مواجه هستیم اگر به دنبال اجرای پروژه های غیر اولویت دار برویم از کم خردی و کم عقلی تصمیم گیران خواهد بود.

در حال حاضر بجز مسیر مشهد به تهران سایر مسیرهای ریلی در بخش مسافری یاغیر اقتصادی هستند یا حاشیه سود اندکی دارندو در اکثر مسیرها کوچکترین توجیه اقتصادی در بخش مسافری وجود ندارند و برخی مسیرها زیان ده نیز می باشند. آنچه پروژه های ریلی را سود ده می کند حمل بار است. خط آهن 400 کیلومتری که نیاز به حدود یک میلیارد دلار سرمایه گذاری دارد حداقل می بایست سالی 140 میلیون دلار سود مستقیم و غیر مستقیم برای اقتصاد ملی به دنبال داشته باشد. با لحاظ کرایه  20 دلار برای هر تن حمل بار در مسیر هزار کیلومتری اجرای پروژه خط آهنی سود ده است هفت میلیون تن بار در سال به کل شبکه ریلی کشور  اضافه نماید.

با لحاظ اینکه انتقال بار از جاده به ریل منجر به کاهش شش برابری مصرف گازوئیل به ازای حمل هر تن بار می شود و با لحاظ قیمت جهانی یک دلار برای هر لیتر گازوئیل محاسبات فوق تغییر می کند. چنانچه پنج میلیون تن بار در مسافت هزار کیلومتر شبکه ریلی جابجا شود منجر به چه میزان کاهش مصرف گازوئیل خواهد شد؟

کامیون ها برای حمل هر تن بار در مسیر هزار کیلومتری حدود 20 لیتر گازوئیل مصرف می کنند یعنی برای جابجایی 5 میلیون تن بار در مسیر هزار کیلومتری حدود صد میلیون لیتر گازوئیل به ارزش صد میلیون دلار مصرف می کنند.اگر این 5 میلیون تن بار به شبکه ریلی منتقل شود بجای صد میلیون دلار کمتر از 17 میلیون دلار گازوئیل مصرف خواهد شد و از این منظر به ازای انتقال هر 5 میلیون تن بار از جاده به ریل با لحاظ مسیر هزار کیلومتری 83 میلیون دلار به نفع اقتصاد ملی خواهد شد.

حال چنانچه منافع 83 میلیون دلاری را به منافع احداث پروژه های ریلی اضافه کنیم احداث خط آهن 400 کیلومتری که سه تا 4 میلیون تن بار به کل شبکه ریلی اضافه نماید اقتصادی می باشد. (با لحاظ جابجایی بار در مسافت هزار کیومتر)

البته وقتی خطوط ریلی احداث می شوند قطارهای مسافری نیز در آن خطوط تردد می کنند و مسیرهایی که مسافر زیادی دارند بر جذابیت و اقتصادی بودن طرح می افزایند.

از بین پروژه های ریلی کشور پروژه هایی که ظرفیت مناسبی برای جابجایی بار دارند به ترتیب عبارتند از:

- مسیر  رشت - انزلی

اتصال راه آهن رشت به آستارا  بستر را جهت ترانزیت تا ده میلیون تن بار از کشورهای شمالی ایران به سمت جنوب فراهم می کند. این مسیر کوتاه از اهمیت بسیار بالایی برخوردار است.

- مسیر عسلویه به شیراز

اجرای خط آهن مستقیم از عسلویه به شیراز بستر مناسبی جهت جابجایی حدود پنج میلیون تن بار در این مسیر می باشد. از جمله این بارها عبارتند از کود اوره پتروشیمی های شیراز و لردگان، محصولات پلیمری تولیدی در عسلویه که به مقصد داخل کشور و کشورهای اطراف حمل می شوند، محصولاتی چون LPG و سایر محصولات گاز و مایع. انحراف این مسیر به سمت بوشهر در واقع سیاسی کردن پروژه است. از منظر اقتصادی خط آهن می بایست از شیراز بدون انحراف و مسیرهای اضافه به سمت عسلویه ریل گذاری شود.

- اتصال راه آهن کرمانشاه به خط آهن عراق

اتصال راه آهن کرمانشاه به مرز عراق و به دنبال آن اتصال راه آهن سراسری ایران به عراق و سوریه و ترکیه مواهب اقتصادی بسبار ارزشمندی برای کشور به دنبال دارد و این پروژه از ارزش ویژه ای برخوردار است. این مسیر از نظر جابجایی بار و مسافر اقتصادی می باشد

-مسیر اصفهان به ازنا

طول مسیر راه اهن اصفهان تا ازنا حدود 322 کیلومتر است. احداث این خط آهن منجر به اتصال خط آهن عسلویه شیراز به کرمانشاه و عراق و ترکیه خواهد شد. همچنین این خط آهن  بندر عباس را به کشورهای عراق و ترکیه و سوریه متصل می کند. این از نظر قابلیت جابجایی مسافر نیز از اولویت های ریلی می باشد.

این مسیر ریلی انتقال سنگ آهن از معادن چادرملو و سنگان و بافق به فولاد خوزستان را تسهیل می کند این مسیر اتصال شیراز به استان های غربی را تسهیل می نماید

- مسیر رشت به آستارا

پروژه در حال اجرای خط آهن رشت به آستارا خط آهن سراسری ایران را به آذربایجان و شمال غرب آسیا و شرق اروپا متصل می کند و قابلیت مناسبی جهت جابجایی بار دارد

هر گونه تصمیم گیری در خصوص پروژه های ریلی به دلیل حجم سرمایه گذاری و محدودیت منابع و تاثیرات گسترده انها می بایست در چارچوب محاسبات اقتصادی باشد و تحت هیچ شرایطی پروژه های ریلی نباید تحت تاثیر فشارهای سیاسی و باندی قرار گیرند.

*کارشناس صنعت نفت و پتروشیمی