آیا آذربایجان می‌تواند به حل بحران گاز اروپا کمک کند؟

پتروتحلیل-جنگ روسیه و اوکراین زنجیره عرضه جهانی را مختل و اقتصادهای جهانی را تضعیف کرده، اما فرصتی برای آذربایجان فراهم آورده است. آمریکا و اروپا نفت و گاز طبیعی روسیه را تحریم کرده، اما آذربایجان از طریق کریدور گاز جنوبی 3500 کیلومتری که از هفت کشور گذر کرده و ترکیه و اروپا را تامین می‌کند، در مسیر افزایش صادرات گاز خود در 2022 و سال‌های آتی می‌باشد. آذربایجان در حال حاضر از طریق کریدور گاز جنوبی 10 میلیارد متر مکعب گاز به اروپا و 6 میلیارد متر مکعب گاز به ترکیه صادر می‌کند. 

آذربایجان در جهت تامین تقاضا از دو میدان گازی جدید بهره‌برداری خواهد کرد، و برای توسعه ظرفیت کریدور گاز جنوبی آماده سرمایه‌گذاری بوده، که به طور مثال از طریق ایستگاه افزایش فشار می‌تواند جریان گاز را دو برابر کند. اما وزیر اقتصاد آذربایجان گفت که «کمبود سرمایه‌گذاری اروپایی» توان کشور برای عرضه گاز بیشتر را احتمالاً کمتر خواهد کرد. 

در این هفته وزیر انرژی آذربایجان در ابوظبی به کنگره جهانی تاسیسات گفت: «ما مشغول فعالیت فشرده با کمیسیون اروپا هستیم... ما در حال فعالیت بر راه‌هایی هستیم تا در زمان نسبتاً کوتاهی این زیرساخت‌ها را ارتقا داده و متعاقباً عرضه انرژی خود را به اروپا از لحاظ گاز طبیعی افزایش دهیم.»

خط لوله باکو-تفلیس-سوپسا آذربایجان در دریای سیاه موقتاً (تا پایان ژوئن) تعطیل شده، و عرضه به خط لوله باکو-تفلیس-جیحان در ساحل مدیترانه ترکیه تغییر مسیر داده شده است. تغییر مسیر نفت به جیحان موقعیت ترکیه را تقویت می‌کند، زیرا آن‌ها همچنین میزبان خط میانی کریدور گاز جنوبی -خط لوله گاز ترانس آناتولی- هستند.

حمل و نقل زمینی در جهت اجتناب از تحریم‌های روسیه و غرب، در حال سازمان‌دهی مجدد است.

خط ریلی شرق-غرب از چین به ترکیه، مسیر حمل و نقل بین‌المللی ترانس خزر، که همچنین با نام کریدور میانی شناخته شده، روسیه را دور زده، و شی‌آن چین را از طریق خط ریلی از قزاقستان به استانبول متصل می‌کند؛ از آنجا در سراسر دریای خزر به آذربایجان رفته، و خط ریلی از طریق گرجستان به ترکیه می‌رود.

از آنجایی که حمل و نقل از طریق آسیای مرکزی و قفقاز در 2022 به نسبت 2021 شش برابر خواهد شد، این مسیر که تا کنون پتانسیل خود را برآورده نکرده، نهایتاً فرصتی خواهد یافت تا به بهترین شکل مورد استفاده قرار گیرد. در آوریل، شرکت کشتی‌رانی مرسک اعلام کرد، «در پاسخ به تغییر روزافزون زنجیره تامین مشتریان در زمان‌های فوق‌العاده کنونی» خدمات ریلی را بهسازی کرده، و خدمات جدید را از 13 آوریل با قطار شی‌آن به آلمان راه‌اندازی کرد.

دیگر گزینه‌های حمل و نقل منطقه‌ای از غرب، از افغانستان به ترکیه از طریق ترکمنستان، آذربایجان و گرجستان از طریق کریدور لاجورد (لاپیس لازولی)، و از غرب آذربایجان به ترکیه از طریق کریدور زنگزور از طریق ارمنستان می‌باشد، اگرچه مناقشه کنونی میان آذربایجان و ارمنستان ممکن است موجب تاخیر طولانی در تحقق این مسیر شود.

آژانس‌های املاک می‌گویند، موضوع همیشه «مکان، مکان و مکان» است.  آیا باکو می‌تواند بر ابزار خود برای ارسال محموله و انرژی به غرب سرمایه‌گذاری کرده تا راه‌حل نهایی برای پایان دادن به مناقشه ناگورنو-قره‌باغ را تضمین کند؟ 

بعد از پایان جنگ ناگورنو-قره‌باغ در سال 2020، الهام علیف رئیس جمهور آذربایجان با روسای مشترک سازمان امنیت و همکاری در اروپا (گروه مینسک) دیدار کرد و به آن‌ها گفت: «آذربایجان مناقشه‌ای که تقریباً 30 به طول انجامید را رفع کرد و متاسفانه گروه مینسک نقشی در حل این مناقشه ایفا نکرد.»

در ژانویه 2022، علیف گفت که گروه مینسک نباید برای حل مسئله ناگورنو-قره‌باغ تلاشی بکند، زیرا این مسئله حل شده است. ممکن است علیف چنین احساسی داشته باشد، زیرا همانطور که راسموس کانبک گزارش داد، سازمان امنیت و همکاری اروپا در اولویت‌بندی منابع لازم برای ایجاد توافق صلح بین آذربایجان و ارمنستان شکست خورده و اولویت «حفظ یک آتش بس فعال» بود.

در حالی که ممکن است بسیاری از اعضای گروه مینسک شامل فرانسه، فدراسیون روسیه، ایالات متحده، بلاروس، فنلاند، آلمان، ایتالیا، سوئد، ترکیه و همچنین ارمنستان و آذربایجان عجله‌ای نداشته باشند -تنها 29 سال گذشته است!!- شاید آذربایجان کارت دیگری برای بازی داشته باشد، زیرا قزاقستان اعلام کرد، آن‌ها به دلیل افزایش تقاضای داخلی، صادرات گاز طبیعی در سال 2023 را متوقف خواهند کرد. 

باکو اکنون می تواند وارد عمل شده و پیشنهاد کمک به تامین انرژی مورد نیاز اروپا و بستن قرارداد خرید چند دهه‌ای از کشور قدیمی را به منظور تامین مالی برای توسعه کریدور گاز جنوبی ارائه بدهد. باکو باید از مزیت خود نهایت بهره را ببرد، زیرا آمریکا و اروپا اجازه دادند تا فرآیند میانجی‌گری سه دهه کش پیدا کرده، و سپس توجهشان به جنگ روسیه و اوکراین پرت شد.

نمایندگان آذربایجان، ارمنستان و روسیه در اوایل ژوئن برای بحث در مورد گشودن ارتباطات حمل و نقل منطقه‌ای با یکدیگر ملاقات کردند. در همین زمان، نمایندگان آذربایجان و ارمنستان با مقامات اتحادیه اروپا و آمریکا که از ملاقات روسی‌ها ممانعت کرده، دیدار کردند. این امر ممکن است انگیزه های بروکسل و واشنگتن را برآورده کند، اما همچنین سیگنالی برای باکو (و ایروان) است که صلح در ناگورنو-قره‌باغ همچنان اولویت کمتری نسبت به بحران در اوکراین داشته، و احتمال می‌رود برخی از طرف‌های گروه مینسک این فرآیند را برای ناامید و منزوی کردن روسیه بربایند، تا سرانجام پیروزی بزرگ بر مسکو که، به باور آن‌ها بعد از پایان مسالمت‌آمیز جنگ سرد در سال 1991 از آن‌ها فاصله گرفت را، تضمین کنند. 

اولویت غرب در اعداد و ارقام است: اوکراین تاکنون بسته‌های حمایتی به ارزش 54 میلیارد دلار از آمریکا دریافت کرده است، اما تمام آنچه که گیر آذربایجان و ارمنستان آمد سه دهه ملاقات بود.

آذربایجان خواهان روابط خصمانه یا فئودالی با همسایگان خود، روسیه و ایران نیست و بستری برای اقدام ناتو علیه روسیه یا حمله اسرائیل به برنامه هسته‌ای ایران نخواهد بود. باکو کمک‌های بشردوستانه به اوکراین فرستاد، اما آشکارا از روسیه انتقاد نکرد، که همین امر بی‌تردید موجب خشم واشنگتن و بروکسل شد. آذربایجان می‌تواند منبع قابل اعتماد انرژی و حمل و نقل برای اروپا باشد، اما باید همسایگان قدرتمند خود را نیز در نظر بگیرد، بنابراین همیشه به گروه در بروکسل و واشنگتن نخواهد پیوست، به ویژه با توجه به این‌که اولویت این دو پایتخت هیچ‌وقت صلح در قفقاز جنوبی نبوده است؛ آن‌ها هم‌پیمانان دوره راحتی هستند.