چرا افزایش بهره در حال حاضر خودکشی است؟

پتروتحلیل-یادداشت:همایون دارابی*-1-بانک مرکزی در خلال چند هفته اخیر با عدول از سیاست ده بندی دولت، نرخ بهره بین بانکی را به سمت کانال 22درصد هدایت کرده است ایجاد قحطی منابع در عملیات بازار باز و هدایت نرخ بهره به سمت بالا موجب شده است اقتصاد کشور شاهد رقابت غیر سازنده بانکها برای جذب سپرده باشد و این در حالی است که میزان تسهیلات پرداختی نظام بانکی نیز در حال افت است این سیاست انقباضی در حالی در پیش گرفته شده است که هیچ توضیح و تشریحی در مورد دلایل چرخش بانک مرکزی منتشر نشده و عملیات پارتیزانی در این حوزه در حال انجام است میزان عدم هماهنگی بازیگران اقتصادی در این بخش به حدی رسیده است که برخی از تصمیم گیران تا زمان انتشار آمار بانک مرکزی در جریان این روند قرار نگرفته اند.

2-پس از شکسته شدن رکورد تورم 40ساله با ثبت نرخ 54درصد انتظار برای شتاب زدگی سیاست گذار پولی و بازگشت به مدل قدیمی افزایش نرخ بهره و ایجاد رکود برای مهار تورم دور از انتظار نبود امری که به کرات در چهار دهه اخیر به ویژه در سالهای 92تا 96تجربه شده و کامل ناکارآمدی آن مشخص شده است اما به نظر می رسد صرفنظر از تغییر دولت،نبود هسته فکری سیاست گذاری متخصص و در راستای شعارهای دولت جدید موجب شده است همچنان کارشناسانی که دولت روحانی را به سمت رکود هدایت کردند در دولت جدید نیز همان مسیر را برای دولت جدید ترسیم کرده اند.

3-به صورت مشخص کسری بودجه،ناتراژی بانکها و قیمت گذاری نا درست ارز سه منشا تورم شدید کنونی است که هر سه مورد همچنان موجود می باشند در واقع هم کسری بودجه برقرار است هم افزایش نرخ سود بانکی ناترازی بانکها را افزایش داده است و هم قیمت گذاری نادرست ارز که با حذف ارز 4200تلاش شد اصلاح گردد همچنان با ارز نیمایی برقرار است لذا سطح هسته سخت تورم بدون هیچ تردیدی در سال جاری و سالهای آینده ادامه می یابد.

4-در حالی که حذف ارز 4200و افزایش حقوق و دستمزد و افزایش سربارهای تولید،نیاز به تسهیلات بنگاهها را افزایش داده است افزایش نرخ تسهیلات و قیمت گذاری دستوری بنگاهها را به مسلخ برده و با کاهش تولید در ماههای آینده قیمت اجناس از محل کمبود عرضه نیز افزایش خواهد یافت.

5-میزان نقدینگی در سال 1399 به اندازه 1702همت افزایش یافت که 1332همت به سپرده غیر دیداری،347همت به دیداری منتقل شده است (نسبت 8/3برابر) نقدینگی در سال 1400با رشد 1342همتی به 1016همت به سپرده غیر دیداری و 311همت به سپرده دیداری رسیده است(26/3برابر) در سه ماهه نخست امسال نیز نمیزان نقدینگی از 4832همت به 5104همت رسیده است به عبارت دیگر فنر سپرده غیر دیداری علی رغم کمبود نقدینگی بنگاهها و اقتصاد در حال فشرده تر شدن است.افزایش نرخ بهره به این فنر فشار بیشتری وارد می سازد که طبیعی است در آینده این عدم بالانس سپرده دیداری و غیر دیداری در هم شکسته شود.

6-سود سپرده در ایران معمولا سه مسیر پیش روی دارد اول در بانک بماند –که نیازمند نرخ بهره حداقل معادل دوره قبل دارد-لذا سیاست گذاری پولی نمی تواند نرخ سود را پس از دوره افزایشی بدون بروز خروج سپرده غیر دیداری کم کند –این تله ای بود که دکتر طیب نیا را قبلا گیر انداخت-وزیر اول اقتصاد دولت روحانی تلاش کرد با افزایش نرخ بهره تورم را مهار کند این کار رو هم با افزایش بی سابقه نرخ بهره انجام داد و تورم را یک رقمی کرد اما زمانی که قصد داشت بعد از برجام نرخ بهره را برای ایجاد رونق اقتصادی کاهش دهد با فرار سپرده های غیر دیداری و جهش نرخ ارز مواجه شد.لذا این تله مجددا پیش روی دولت سیزدهم خواهد بود.

7-سود سپرده ها اگر در بانک نماند به سمت دلار- برای خروج از ایران-و دارایی ثابت منتقل می شود در حالت عادی نیز بخش قابل ملاحظه ای نزدیک به ماهانه یک میلیارد دلار فرار سرمایه از کشور وجود دارد در همین حال دارایی ثابت –خرید ملک –از جمله هدفهای دیگر این سود است بازار ملک نیز که در کمترین سطح تولید ملک جدید در دو دهه اخیر قرار گرفته است هدف سهل الوصولی برای این پول است.لذا با افزایش سود سپرده ها بدون تردید فشار شدیدی در آینده به نرخ دلار و املاک و مستغلات وارد خواهد شد که خود به معنای تورم شدیدتر در ماههای آینده است لذا ریسک تورم آتی قطعا بیشتر از منفعت کاهش کوتاه مدت تورم خواهد بود.

8-سیاست گذار همواره دو مسیر دارد یک مسیر پوپولیستی و دستاوردهای کوتاه مدت و در مقابل روش درست اما سخت و بلند مدت که متاسفانه در سالهای اخیر همواره دیدگاه اول مورد توجه قرار داشته است.لذا هماهنگونه که افزایش نرخ بهره در سال 99توسط دکتر همتی باهدف انتخابات ریاست جمهوری باعث شد دولت سیزدهم وارث بیشترین تورم تاریخ 40ساله اخیر کشور باشد اقدام کنونی بانک مرکزی نیز در ماههای آینده ممکن است نرخ تورم را برای اولین بار سه رقمی بسازد که قطعا مجلس بعدی را به واکنش شدید وادار می نماید.

9-در روزهای اخیر برخی کاهش نرخ افزایشی تورم تیرماه را نشانه ای از کارایی افزایش نرخ بهره قلمداد میکنند این امر قطعا آدرس اشتباه دادن است هر اقتصادی پس از یک تکانه و شوک قیمتی با افت تقاضا و عرضه موجودی قبلی مواجه می شود که طبیعی است از سوی بازار قیمتهای جدید پس زده شود اما این امر پایدار نیست افت تولید و خروج جامعه از شوک این تاثیر را خیلی سریع از بین خواهد برد هر چند در اقتصاد ایران این تاثیر بسیار ناچیز بوده است که نشان دهنده فشار سنگین عوامل تورم زا است که مانع از حتی بروز رفتار طبیعی مورد انتظار می گردد.

* کارشناس ارشد بازار سرمایه