گذری بر معاملات اوراق سلف نفتی
پترو تحلیل-آرش مرشد سلوک: یکی از انواع قراردادهایی که در بورس کالای ایران حجم قابل توجهی از معاملات را به خود اختصاص داده است قراردادهای «سلف»می‌باشد. این قراردادها به گونه ای است که فروشنده در آن آمادگی خود را برای تحویل کالا در آینده اعلام می‌دارد و در عین حال خریدار ضمن پرداخت وجه قرارداد در زمان «حال» متعهد به دریافت کالا در آینده می‌گردد. این قراردادها دارای سابقه بسیار طولانی در اقتصاد ایران به خصوص در محصولات کشاورزی بوده و ابزاری مناسب برای تأمین مالی تولیدکنندگان بوده است. درگذشته به دلیل ساختار سنتی بازار معاملات امکان معاملات ثانویه برروی قراردادهای سلف وجود نداشت فلذا طرفین قرارداد سلف از زمان عقد قراردادها تا زمان تحویل کالا ثابت بودند از سال ۱۳۸۲ که بورس فلزات تهران فعالیت خود را آغاز نمود به واسطه آنکه حجم قابل توجهی از معاملات را قراردادهای سلف به خود اختصاص می‌داد کارشناسان در پی آن بودند که معاملات ثانویه سلف را در بورس مطرح و پایه گذاری نمایند که این امر با ورود نفت خام به بورس کالا محقق شد و معاملات سلف موازی مورد تایید کمیته فقهی و سازمان بورس و اوراق بهادار قرار گرفت در قرارداد سلف موازی فروشنده اولیه یا ناشر اوراق سلف اقدام به عرضه اولیه اوراق سلف می‌نماید و خریداران این اوراق تا زمان سررسید تحویل کالا با استفاده از ضوابط سلف موازی می‌توانند اقدام به معامله اوراق سلف موازی در بورس نمایند و دارنده نهایی اوراق سلف با مراجعه به ناشر اولیه در سررسید می‌تواند کالای خو را دریافت نماید. همچنین ناشر نیز می‌تواند در طی دوره سلف اقدام به خریداری اوراق سلف منتشره از سویخود در بازار نماید و به این وسیله تعهدات خود را در بازار کاهش دهد. این ابزار ضمن امکان پوشش ریسک می‌تواند ابزاری جهت تأمین مالی ناشرین اوراق سلف موازی محسوب گردد و در عین حال معاملات ثانویه این اوراق اسباب کشف نرخ شفاف را فراهممی‌آورد.
قراردادهای سلف موازی را هم می‌توان بر روی دارایی‌های مصرفی تعریف نمود هم در مورد دارایی‌های سرمایه ای. البته در هر یک از نظر قیمت گذاری و نوع فعالین بازار تفاوت‌هایی وجود دارد. یکی از دارایی‌هایی که می‌تواند قراردادهای سلف موازی آن دارای جذابیت خاصی باشد «سکه طلا» است. سکه طلا به واسطه آنکه دارایی سرمایه ای محسوب شده و مدت‌هاست که از آن به عنوان ابزاری جهت مدیریت ریسک ارزش پول استفاده می‌گردد و همچنین دارای بازار نقدی قوی می‌باشد سبب گردیده که از اقبال خوبی نزد پوشش دهندگان ریسک و سفته بازان و آربیتراژگران برخوردار باشد. شاهد آن رونق چشمگیر قراردادهای آتی سکه طلا در بورس کالای ایران است این قراردادها در حال حاضر حجم قابل توجهی از ارزش معاملات شرکت بورس کالای ایران را به خود اختصاص داده و از سوی مخاطبین مورد توجه قرار گرفته است. قراردادهای سلف موازی سکه طلا باتوجه به آنکه ریسک ناشی از اهرم موجود در قراردادهای آتی را نداشته و دارای بازار ثانویه شفاف و کارامی‌باشد و در عین حال عملیات خرید و فروش در آن ریسک‌های موجود در بازار سنتی را ندارد می‌تواند مورد استقبال سطح وسیعی از نقدینگی جامعه که به دلیل شرایط اقتصادی به سمت بازارهای غیر مولد ارز و سکه رفته است قرار گیرد و با انتظام این حجم از نقدینگی مقدمات بدل گردیدن آن به سرمایه مولد را فراهم آورد. این طرح علاوه بر سامان دادن به بازار نقدی سکه طلا، می‌تواندبه عنوان ابزاری جهت اعمال سیاست‌های بانک مرکزی که در حال حاضر در قالب فرآیندی نه چندان کارا پیاده سازی می‌شود، به صورت مدرن، کارا و شفاف پیاده سازی شود. همچنین قراردادهای سلف موازی سکه طلا در کاهش هزینه آربیتراژ بسیار موثر خواهد بود و این امر سبب خواهد شد نرخ‌های موجود در بازارهای مختلف اعم از نقدی، آتی و اختیار در سطح متعادلی قرار گیرند و بازارها از شفافیت بالاتری برخوردار گردند. قراردادهای سلف موازی سکه طلا می‌تواند خواستگاه قابل قبول و جذابی برای منابعی گردد که در حال حاضر در معاملات نقدی سکه طلا وجود دارد که ضمن امنیت و سهولت بیشتر اسباب کاراتر شدن این معاملات شده و زمینه ای را فراهم سازد تا نقدینگی موجود در بازار سنتی سکه طلا به صورت بهینه در خدمت اقتصاد کشور قرار گیرد. این ابزار می‌تواند جهت تأمین مالی مورد استفاده قرار گیرد. ناشر اوراق سلف موازی سکه طلا با سپردن وثایق لازم اقدام به انتشار اوراق سلف موازی می‌نماید و از این محل منابعی را فراهم نماید این منابع می‌تواندراه‌گشای بسیاری از مشکلات کمبود نقدینگی قرارگیردتوجه به اعداد و ارقامی که بانک مرکزی در سال گذشته اقدام به پیش فروش سکه طلا نمود شاهد این مدعاست که در مقطع کوتاهی بالغ به هشت میلیون سکه طلا پیش فروش گردید. نرخ تأمین مالی از این طریق نیز در نوع خود جدید و جذاب خواهد بود. علی‌الاصول ناشر اوراق سلف موازی سکه طلا جهت پوشش ریسک خود نسبت به اخذ موقعیت تعهدی در بازار قراردادهای آتی اقدام می‌نماید و به فرض کارا بودن بازار قراردادهای آتی نرخ تأمین مالی از این راه برابر با بازه نرخ بی تفاوتی آربیتراژگران خواهد بود که این نرخ قطعاً از نرخ وام گیری کمتر بوده و از نرخ سرمایه گذاری‌های بدون ریسک که همان سپرده های بانکی است بیشتر خواهد بود و باتوجه به آنکه عوامل بسیاری در اقتصاد در این نرخ تأثیرگذارمی‌باشند و این نرخ به صورت کاملاً آزاد از معاملات بازار حاصل می‌گردد نرخ جذاب عادلانه ای برای ناشر خواهد بود. همچنین خریدار قرارداد سلف موازی سکه طلا نیز با اخذ موقعیت تعهدی فروش در بازار قراردادهای آتی می‌تواند نسبت به پوشش ریسک و ثابت نمودن سود حاصل از ورود به قراردادها را برای خود به همراه داشته باشد که این موضوع ضمن افزایش جذابیت بازار برای آربیتراژگران و افراد ریسک گریز، اسباب شفافیت و تعادل بازار آتی را به همراه خواهد داشت. در پایان می‌بایست به این امر توجه نمود که بازار سرمایه با تعریف ابزارهای نوین معاملاتی و مالی می‌تواند ضمن فراهم نمودن اسباب تأمین مالی، راه‌گشای توسعه اقتصادی و تولید قرارگیرد که این مهم در سالیان اخیر به وضوح مشاهده گردیده است و اقتضای شرایط اقتصادی کشور و روز جهانی می‌طلبد که توجه قابل قبولی به این بخش نمود و با توسعه ابزارهای معاملاتی و مالی زمینه رشد اقتصادی کشور را فراهم کرد. خوشبختانه توجه ویژه مسئولین به بازار سرمایه و حضور کارشناسان متخصص در این بازار ابزار لازم را برای دستیابی به این مهم را فراهم ساخته است و بورس کالا به عنوان یکی از ارکان بازار سرمایه نیز می‌تواند نقش بسزایی در دستیابی به اهداف داشته باشد و قراردادهای سلف موازی ابزار موثر کارا و مفید در این راه خواهد بود.
مدیر بورس کالای کارگزاری تامین سرمایه نوین
